Του Βρασίδα Νεοφύτου*
Οι αναλυτές τροφίμων και οι κατασκευαστές σοκολάτας ανησυχούν για ενδεχόμενη εκτόξευση της τιμής της σοκολάτας παγκοσμίως λόγω αύξησης της τιμής των κυριότερων πρώτων υλών παραγωγής, όπως του κακάο και της ζάχαρης.
Η άνοδος των τιμών του κακάο και της ζάχαρης σε πρωτοφανή επίπεδα θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι καταναλωτές μπορεί να αντιμετωπίσουν υψηλότερες τιμές για τις γλυκές τους απολαύσεις, ενώ ταυτόχρονα, θα μπορούσε να επιβαρύνει σοβαρά τα κέρδη των εταιρειών κατασκευής σοκολάτας.
Η τιμή της σοκολάτας σαν τελικό προϊόν στον καταναλωτή αποτελείται από το κόστος των πρώτων υλών, όπως το κακάο, ζάχαρη, γάλα, βούτυρο, μέλι, ξηροί καρποί, φρούτα, μπαχαρικά, το κόστος παραγωγής και ηλεκτρισμού, το κόστος μεταφοράς, τη διαφημιστική προώθηση (marketing), υψηλών επιτοκίων δανεισμού και φυσικά την κερδοσκοπία.
Η σοκολάτα έχει γίνει ένα δημοφιλές προϊόν διατροφής, που εκατομμύρια ανθρώπων απολαμβάνουν κάθε μέρα, χάρη στη μοναδική, πλούσια και γλυκιά γεύση της.
Η σοκολάτα, ο Κολόμβος και ο Άγιος Βαλεντίνος
Η σοκολάτα μπήκε στη ζωή μας μετά την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Ιταλό θαλασσοπόρο Χριστόφορο Κολόμβο το 1492 μ.Χ., καθώς δεν υπήρχε η παραγωγή κακαόδεντρων στον τότε γνωστό κόσμο (Ευρώπη, Αφρική, Ασία).
Ο αρχαίος πολιτισμός των Μάγια καλλιεργούσε κακάο (κακαόδεντρα) από το 600 μ.Χ., ενώ κατά το 1000 μ.Χ., οι κόκκοι του κακάο χρησιμοποιούνταν ως χρήματα από τους κατοίκους της Κεντρικής Αμερικής, με 10 κόκκους κακάο να αξίζουν όσο ένα κουνέλι, ενώ ένας σκλάβος άξιζε 100 κόκκους.
Οι Αζτέκοι στο Μεξικό χρησιμοποιούσαν τους καρπούς του κακάο - αφού πρώτα τους έτριβαν μεταξύ τους και τους έκαναν σκόνη - για την παρασκευή ενός ροφήματος που το ονόμαζαν τσοκολάτλ, δηλαδή «πικρό νερό».
Το ρόφημα αυτό, στο οποίο πρόσθεταν και άλλα μπαχαρικά, το έπιναν ζεστό και θεωρούσαν ότι ήταν χωνευτικό, δυναμωτικό και το καλύτερο φάρμακο της εποχής εκείνης, που μπορούσε να γιατρέψει κάθε αρρώστια.
Το 1502 ο Χριστόφορος Κολόμβος ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που δοκιμάζει ρόφημα σοκολάτας (τσοκολάτλ) ευρισκόμενος στον Κόλπο της Ονδούρας. Δεν εντυπωσιάζεται αλλά παίρνει μαζί, ως ενθύμιο, λίγους κόκκους.
Το 1519 ο Φερδινάνδος Κορτέζ φτάνει στο Μεξικό, όπου οι Αζτέκοι και ο αυτοκράτοράς τους Μοντεζούμα τον υποδέχονται με τιμές, πιστεύοντας ότι είναι ο θεός-φίδι Κουατζελκοάτλ, που χάρισε στους ανθρώπους το κακάο. Ο Κορτέζ καταστρέφει τον πολιτισμό των Αζτέκων και τους μετατρέπει σε σκλάβους, αλλά έχει προλάβει να εκτιμήσει το κακάο.
Λόγω της οικονομικής σημασίας του στην περιοχή, ο Κορτέζ φτιάχνει τις πρώτες φυτείες κακάο στο όνομα των βασιλέων της Ισπανίας. Το 1585 το πρώτο φορτίο κακάο, για εμπορική χρήση, ξεφορτώνεται στην Ισπανία από τους τοπικούς εμπόρους.
Το 1606 ο Φλωρεντίνος έμπορος Αντόνιο Καρλέτι επισκέπτεται τη Γουατεμάλα και καταγράφει πρώτος τη διαδικασία, από τη σπορά ως το σερβίρισμα, για την παρασκευή ενός φλιτζανιού ροφήματος κακάο. Το 1615 η Άννα η Αυστριακή, πριγκίπισσα του ισπανικού θρόνου, παντρεύεται τον Λουδοβίκο τον ΙΓ’ της Γαλλίας και φέρνει στη γαλλική αυλή την ισπανική αυλική συνήθεια τής σοκολατοποσίας. Το 1657 το πρώτο κατάστημα πώλησης σοκολάτας ανοίγει στη Μ. Βρετανία από ένα Γάλλο.
Ο Κάρολος ο Στ’ μεταφέρει την αυλή του από τη Μαδρίτη στη Βιένη, εισάγοντας τη σοκολάτα στην Αυστρία. Το 1732 ο Γάλλος Ντιμπουσόν δημιουργεί το πρώτο τραπέζι καβουρδίσματος κόκκων κακάο που επιτρέπει στους εργάτες να αυξάνουν την παραγωγικότητα της εργασίας, καθώς στέκονται όρθιοι γύρω από αυτό. Το τραπέζι θερμαινόταν από κάτω με κάρβουνο. Το 1753 ο Σουηδός βοτανολόγος Λιναίος, δίνει το επιστημονικό όνομα «θεόβρωμα κακάο», η τροφή των θεών, στο κακαόδεντρο, συντάσσοντας τον κώδικα των γνωστών φυτών. Το 1780 η πρώτη σοκολάτα βιομηχανικής επεξεργασίας παρασκευάζεται στη Βαρκελώνη.
Το 1828 η πρώτη μέθοδος αποχωρισμού του βουτύρου του κακάο από τη σοκολάτα εφευρίσκεται στην Ολλανδία. Το 1848 στη Γαλλία ανοίγει το πρώτο κατάστημα πώλησης σοκολατινίων, διαφημίζοντας το γεγονός ότι οι σοκολάτες του γίνονται όλες στο χέρι. Το 1875 η πρώτη σοκολάτα γάλακτος παρασκευάζεται στην Ελβετία. Το 1897 γίνεται η πρώτη καταγραφή της κατανάλωσης σοκολάτας. Οι Βρετανοί κατανάλωσαν εκείνο το έτος 18 εκατομμύρια κιλά, η υπόλοιπη Ευρώπη 50 εκατομμύρια και οι ΗΠΑ 13 εκατομμύρια κιλά.
Όμως, το γεγονός που εκτόξευσε τη δημοτικότητα της σοκολάτας στην Ευρώπη και Βόρεια Αμερική είχε σχέση με την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου.
Στις αρχές του 19ου αιώνα, η ανταλλαγή καρτών για την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου ήταν διαδεδομένη στη βικτωριανή Αγγλία.
Εκεί έλαμψε το άστρο του πολυμήχανου Richard Cadbury, ενός εξαιρετικού σοκολατοποιού, που πρότεινε στους ερωτευμένους την αγορά κουτιών σε σχήμα καρδιάς γεμάτα με σοκολάτες.
Και κάπως έτσι, το 1861 γεννήθηκε η παράδοση των ερωτευμένων με τη σοκολάτα, σφραγίζοντας τον δεσμό μεταξύ της Ημέρας του Αγίου Βαλεντίνου και της σοκολάτας μέχρι την εποχή μας.
Γιατί το Ελ Νίνιο αυξάνει τις τιμές του κακάο και ζάχαρης;
Ο πλανήτης βιώνει ξανά τις παρενέργειες από την άφιξη του καιρικού φαινομένου Ελ Νίνιο και Ελ Νίνια, ένα φυσικό κλιματικό φαινόμενο, το οποίο συμβαίνει όταν οι θερμοκρασίες στην επιφάνεια της θάλασσας του τροπικού ανατολικού Ειρηνικού αυξάνονται τουλάχιστον μισό βαθμό Κελσίου πάνω από τον μακροπρόθεσμο μέσο όρο τους.
Το φαινόμενο Ελ Νίνιο συνήθως έχει καταστροφικές συνέπειες σε διάφορες καλλιέργειες ευαίσθητων τροφίμων, όπως τα λαχανικά και οπωροκηπευτικά (φρούτα), καθώς επηρεάζει επίσης τους ανέμους, τις βροχοπτώσεις και το κλίμα, με αποτέλεσμα το 2023 να είναι ήδη το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ, ενώ στο 2024 μπορεί να ξεπεράσει αυτό το ρεκόρ.
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα του Ελ Νίνιο μαζί με την κλιματική αλλαγή, έχουν αρνητικές παρενέργειες στην παραγωγή του κακάο, το οποίο είναι εξαιρετικά ευάλωτο και πολύ ευαίσθητο σε κάθε είδους καιρικές μεταβολές, ιδίως σε θερμότερες καιρικές συνθήκες.
Ο θερμότερος και ξηρότερος καιρός μπορεί επίσης να φέρει ασθένειες στις καλλιέργειες, προκαλώντας κακή συγκομιδή και έχοντας ενδεχομένως μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ποιότητα της καλλιεργούμενης γης, ιδιαίτερα στη Δυτική Αφρική.
Στα ύψη η τιμή του κακάο το 2023-2024
Η αγοραία αξία των κόκκων κακάο- -βασικό συστατικό της σοκολάτας- αυξήθηκε πέραν του 70% το 2023, καταγράφοντας υψηλά ρεκόρ 46 χρόνων, λόγω των ξηρών καιρικών συνθηκών που επηρεάζουν τις σοδειές κακάο στη Δυτική Αφρική και της αυξημένης παγκόσμιας ζήτησης, ενώ οι τιμές της ζάχαρης ανέβηκαν λόγω κακών καιρικών συνθηκών (Ελ Νίνιο), επιδεινώνοντας περαιτέρω τον πληθωρισμό τροφίμων.
Η άνοδος στις τιμές συνεχίστηκε και στις πρώτες εβδομάδες του 2024, κερδίζοντας ακόμη 40% μέσα στο νέο έτος, με τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης του κακάο να σκαρφαλώνουν στο ιστορικό υψηλό των 5.909 δολαρίων (5489,6 ευρώ) ανά τόνο στις αρχές Φεβρουαρίου.
Λόγω της αύξησης της ζήτησης και της μείωσης των φυτειών και παραγωγής κακάο για διάφορους παράγοντες, οι τιμές κακάο έχουν διπλασιαστεί από τα μέσα του 2022, ενώ έχουν τριπλασιαστεί από τα χαμηλά του 2017.
Τα θεμελιώδη στοιχεία της ζήτησης και προσφοράς για κακάο παραμένουν αρνητικά, καθώς η περιορισμένη προσφορά σε συνδυασμό με την υψηλή εποχική ζήτηση είναι πιθανό να υποστηρίξουν υψηλότερες τιμές κακάο για το 2024 έως ότου φθάσει νέα προσφορά τον Οκτώβριο, την έναρξη της επόμενης καλλιεργητικής περιόδου.
Η κατάσταση στις φυτείες κακάο χειροτέρεψε στο 2024 μετά τους εποχιακούς ανέμους Harmattan που ήταν πιο σκληροί από το συνηθισμένο σε μεγάλες χώρες παραγωγής κακάο, όπως η Ακτή Ελεφαντοστού και η Γκάνα.
Η συγκομιδή μειώθηκε στη βασική περιοχή παραγωγής, τη Δυτική Αφρική, όπου η εξάπλωση της ιογενούς ασθένειας των βλαστών έχει πλήξει τις καλλιέργειες. Η επιδημία μονιλίωσης -μια μυκητιακή ασθένεια των δέντρων σοκολάτας- έχει μειώσει την παγκόσμια παραγωγή κακάο κατά 30-40%.
Τα πιο πάνω ήρθαν να προστεθούν στις αυξήσεις των τιμών που προκλήθηκαν μετά το 2020 από την εξάπλωση του ιού Έμπολα και του Covid-19 στην Αφρική, καθώς το καθεστώς καραντίνας είχε περιορίσει σημαντικά τις εξαγωγές.
Οι μεγαλύτεροι παραγωγοί σοκολάτας στον κόσμο δώρισαν αρκετά εκατομμύρια δολάρια για την καταπολέμηση του ιού Έμπολα, φοβούμενοι ότι ο ιός θα εξαπλωθεί στους κύριους παραγωγούς κόκκων κακάο στη Δυτική Αφρική.
Το πρόβλημα με την αγορά του κακάο είναι η συγκέντρωση της παραγωγής σε μερικές μόνο χώρες, ειδικά στη Δυτική Αφρική, όπου πάνω από το 70% της παγκόσμιας αγοράς κακάο βρίσκεται στην Ακτή Ελεφαντοστού, την Γκάνα, Νιγηρία και στο Καμερούν.
Εκτός από τα κράτη της Δυτικής Αφρικής, το κακάο καλλιεργείται επίσης σε ασιατικές χώρες - Μαλαισία, Ινδονησία, Σρι Λάνκα, καθώς και κράτη της Νότιας Αμερικής - Μεξικό, Βραζιλία, Βενεζουέλα, Περού και Εκουαδόρ.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι περισσότερες από τις 10 κορυφαίες χώρες που παράγουν κακάο προέρχονται από ζεστά, υγρά κλίματα, ενώ όλες έχουν περάσει από τον αποικιακό κλοιό των Άγγλων, Ισπανών, Γάλλων, Ολλανδών και Πορτογάλων.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της ICCO, το 90% των πρώτων υλών καλλιεργείται σε μικρές οικογενειακές φυτείες που κληρονομούνται. Οι φάρμες με σοκολατένια δέντρα βρίσκονται σε περιοχές μακριά από τον πολιτισμό και το μεγαλύτερο μέρος των ιδιοκτητών και των εργαζόμενων στις φυτείες δεν έχουν δοκιμάσει ποτέ σοκολάτα.
Άλμα στην τιμή της ζάχαρης λόγω Ελ Νίνιο
Ο ζεστός και ξηρός καιρός λόγω του Ελ Νίνιο κατά τη διάρκεια του 2023, έχει επηρεάσει αρνητικά την παγκόσμια παραγωγή ζάχαρης, όπως επίσης και του ρυζιού και καφέ, υποστηρίζοντας τις τιμές ανοδικά.
Οι τιμές της ζάχαρης σκαρφάλωσαν σε δεκαετή υψηλό των $0,27 τον τόνο τον Νοέμβριο του 2023, πριν υποχωρήσουν στα επίπεδα των $0,23 στις αρχές Φεβρουαρίου, 2024. Οι τιμές κέρδισαν σχεδόν 300% από τα χαμηλά του 2020, όταν βυθίστηκε η τιμή κοντά στα $0,08 λόγω της μειωμένης ζήτησης ζάχαρης από την εξάπλωση του Covid-19.
Επιπρόσθετα, η παραγωγή ζάχαρης στην Ινδία, τον Νο.2 παραγωγό στον κόσμο, αναμένεται να καθυστερήσει την κατανάλωση για πρώτη φορά σε επτά χρόνια και οι χαμηλότερες φυτεύσεις θα μπορούσαν να αναγκάσουν τη χώρα να μετατραπεί σε καθαρό εισαγωγέα.
Τεράστια ζήτηση σοκολάτας από Ασία και αναδυόμενες αγορές
Και ενώ η παραγωγή κόκκων κακάο όλο και δυσκολεύει την τελευταία δεκαετία, η ζήτηση για την αγαπημένη σοκολάτα αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς, κυρίως στις αναδυόμενες αγορές της Ασίας και Μέσης Ανατολής.
Ο κύριος λόγος για τη σταθερή άνοδο των τιμών στην αγορά του κακάο από τη δεκαετία του 2010 είναι η κατακόρυφη αύξηση της κατανάλωσης προϊόντων που περιέχουν κακάο σε χώρες όπως είναι η Κίνα, Ινδία, ΗΑΕ και Σαουδική Αραβία.
Οι πωλήσεις σοκολάτας έχουν υπερδιπλασιαστεί στις χώρες της Ασίας τα τελευταία χρόνια, ξεπερνώντας την ανάπτυξη στη Δυτική Ευρώπη, τον μεγαλύτερο καταναλωτή προϊόντων σοκολάτας.
Η αυξημένη ζήτηση από τη Μέση Ανατολή και την Ασία έχει δημογραφικό και οικονομικό αποτύπωμα. Η περιοχή φιλοξενεί το 65% του παγκόσμιου πληθυσμού-(5 δις) και η άνοδος της μεσαίας τάξης λόγω της αύξησης των εισοδημάτων του πληθυσμού, έχει προκαλέσει και σημαντική αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών και ειδικά προς προϊόντα σοκολάτας.
Παρά την άνοδο στις τιμές του κακάο και ζάχαρης, οι Ασιάτες έχουν αυξήσει θεαματικά την κατανάλωση σοκολάτας σαν ρόφημα, πλάκα, παγωτού και σαν κύριο υλικό ζαχαροπλαστικών προϊόντων, όπως επίσης αυξήθηκε και η ζήτηση για χρήση σε καλλυντικά, φαρμακευτικά προϊόντα και άλλες βιομηχανίες τροφίμων.
*Υπεύθυνου Επενδυτικής Έρευνας στην Exclusive Capital
Διαβάστε επίσης: H ακρίβεια συρρικνώνει (και) τα πασχαλινά αυγά - Ο ρόλος των τιμών του κακάο