Του Γιώργου Τάττη
Εάν σε κάτι βοήθησε ουσιαστικά την ουκρανική κυβέρνηση η συνάντηση του Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στην Αλάσκα, αλλά και η αυξανόμενη ρωσική επιθετικότητα την τελευταία περίοδο με κτυπήματα ακόμη και στο κτήριο της αντιπροσωπείας της Ε.Ε, είναι η επαναφορά της ευρωπαίων εταίρων στην καθολική στήριξη της αμυνόμενης χώρας. Ή τουλάχιστον, στην υποχώρηση από μια ρητορική η οποία έθετε την ουκρανική κυβέρνηση προ των ευθυνών της, ως προς την ανάγκη για δημοκρατικές, οικονομικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις.
Ομολογουμένως, την τελευταία περίοδο αρκετοί ευρωπαίοι ηγέτες, αλλά και η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν, άφησαν στην άκρη ένα άτυπο moratorium μηδενικής κριτικής στην αμυνόμενη χώρα και έθεσαν την ανάγκη δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων εντός της χώρας, με προμετωπίδα την καταπολέμηση της διαφθοράς. Και προφανώς, αυτό ήταν αποτέλεσμα της ανάγκης για δύο πράγματα: Αφενός, να συνεχιστούν απρόσκοπτα οι προ ενταξιακές διαπραγματεύσεις της χώρας περιορίζοντας τις αντιδράσεις ευρωπαϊκών και άλλων κρατών και αφετέρου, να στηρίξουν την κοινωνία των πολιτών η οποία επιδιώκει τόσο την ευρωπαϊκή προοπτική, όσο και τον πλήρη εκδημοκρατισμό της χώρας, αναιρώντας κάθε επιχείρημα της ρωσικής προπαγάνδας που θέλει την Ουκρανία ένα διεφθαρμένο και απολυταρχικό κράτος με ακροδεξιές παρακαταθήκες.
Στο σπάσιμο αυτού του moratorium μηδενικής κριτικής, συνέβαλε μια σειρά από παράγοντες:
- Η απόρριψη εκ μέρους της κυβέρνησης του υποψηφίου Oleksandr Tsyvinsky, τον οποίο επέλεξε μια ανεξάρτητη επιτροπή με εμπλοκή διεθνών εμπειρογνωμόνων, για να ηγηθεί του Bureau for Economic Security, παραβιάζοντας ουσιαστικά τη νομοθεσία (7 Ιουλίου).
- Η γρήγορη δρομολόγηση και επικύρωση νομοθετήματος σε νόμο, στο οποίο δίνονταν υπερεξουσίες στον Γενικό Εισαγγελέα, ο οποίος διορίζεται από την ίδια την κυβέρνηση. Όπως ανέφεραν Ουκρανοί και ξένοι αναλυτές, καθώς και ανεξάρτητα ΜΜΕ, αυτό ουσιαστικά περιόριζε αισθητά την ανεξαρτησία του NABU (Εθνικό Γραφείο Καταπολέμησης της Διαφθοράς) και του SAPΟ (Ειδική Εισαγγελία Καταπολέμησης της Διαφθοράς).
- Διάφορες θεωρούμενες ως αμιγώς πολιτικά υποκινούμενες διώξεις ακτιβιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αντικαθεστωτικών πολιτικών (Shabunin, Hranovskyi κ.α.).
- Η μερική υπαναχώρηση από δεσμεύσεις προς την Ε.Ε. κάτω από ένα άτυπο πλάνο για παράκαμψη του Ουγγρικού βέτο (όπως αποκάλυψε το European Pravda), κυρίως, μέσα από τα άνωθι ατοπήματα και την ξαφνική αντικατάσταση της Olha Stefanishyna, η οποία εκτελούσε καθήκοντα Επικεφαλής διαπραγματεύτριας Ε.Ε. – Ουκρανίας και το διορισμό της ως Πρέσβειρα στις ΗΠΑ.
Ενδεικτική η δήλωση του Εκπροσώπου της Ευρωπαϊκής Κομισιόν Guillaume Mercier, ο οποίος ανέφερε ότι η Ουκρανία θα λάβει €3 δις αντί του αναμενόμενου ποσού των 4,5 δις στην επόμενη πληρωμή, διευκρινίζοντας ότι δεν έχει ολοκληρώσει όλα τα προαπαιτούμενα. Την ίδια στιγμή, διεθνή ΜΜΕ όπως το Ekonomichna Pravda διέρρεε πως οι Ουκρανοί αξιωματούχοι είχαν ενημερωθεί από Ευρωπαίους αντιπροσώπους ότι όλη η οικονομική βοήθεια αναβλήθηκε, ως απάντηση στον περιορισμό των εξουσιών των φορέων κατά της διαφθοράς.
Αντίστοιχα, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) απέστειλε την ημέρα της ψήφισης του νόμου κατά της διαφθοράς επιστολή στο γραφείο του Ουκρανού προέδρου, προειδοποιώντας ότι η κίνηση υπονομεύει τη φήμη της χώρας και μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις επενδύσεις σε άμυνα και ανοικοδόμηση.
Εκ νέου μετατόπιση προς μια θετική ρητορική
Φυσικά, στην μετατόπιση αυτή των εταίρων συνέβαλε και η αναδίπλωση του Βολοντιμίρ Ζελένσκι, τουλάχιστον σε ότι αφορά τα δύο πρώτα σημεία, που αφορούν στη δράση ανεξάρτητων φορέων κατά των οικονομικών σκανδάλων και κατά της διαφθοράς. Η πρόσληψη του Oleksandr Tsyvinsky επετεύχθη μετά από πολλά σκαμπανεβάσματα, ενώ διορθώθηκε το «λάθος» για τους δύο φορείς κατά της διαφθοράς, μέσα από fast track νομοθετικές αλλαγές και τη συγγνώμη του κοινοβουλίου και του Προέδρου.
Και προφανώς, όπως έδειξαν τα πράγματα, η δράση των δύο φορέων κατά της διαφθοράς, κατέδειξε την ανάγκη να παραμείνουν ανεξάρτητοι και λειτουργικοί, αφού, λίγες ημέρες μετά και μετά από έρευνα της NABU και της SAPO, ανακοινώθηκαν συλλήψεις πολιτικών προσώπων και στρατιωτικών, οι οποίοι κατηγορήθηκαν για υπεξαίρεση δημόσιων πόρων που προορίζονταν για αγορές οπλικών συστημάτων και συγκεκριμένα drones FPV (First Person view) και συστημάτων ραδιο-ηλεκτρονικού πολέμου. Προηγουμένως, υπήρξε αρκετά στενή πίεση από τις Υπηρεσίας Ασφάλειας της Ουκρανίας προς μέλη των ανεξάρτητων οργανισμών, με ισχυρισμούς για ρωσικό δάκτυλο, ενώ, οι ίδιες οι Υπηρεσίες Ασφαλείας με εμπλοκή των δύο ανεξάρτητων φορέων κατά της διαφθοράς, άνοιξαν υπόθεση κατά μέλους τους, το οποίο φέρεται να είχε εμπλοκή σε κύκλωμα εξόδου από τη χώρα ανδρών σε στρατεύσιμη ηλικία.
Την ώρα λοιπόν που τόσο η Ουκρανική κυβέρνηση όσο και οι ευρωπαίοι εταίροι αντιλαμβάνονται ότι σε μια αμυνόμενη χώρα υπάρχει ευλόγως ο φόβος για διείσδυση δουρείων ίππων, εντούτοις, αυτό φαίνεται πλέον να μην αποτελεί άλλοθι. Κι αυτό γίνεται κυρίως, λόγω της ουκρανικής κοινής γνώμης. Αμέσως μετά την προβληματική ψήφιση του νομοθετήματος για τη διαφθορά, με προμετωπίδα την νεολαία χιλιάδες Ουκρανοί βγήκαν στους δρόμους, παρά τον στρατιωτικό νόμο που απαγορεύει τις συναθροίσεις τέτοιου είδους. Η εν λόγω κινητοποίηση μάλιστα αξιολογήθηκε ως η μεγαλύτερη μαζική κινητοποίηση στη χώρα κατά της κυβέρνησης, από την έναρξη της μεγάλης κλίμακας ρωσικής εισβολής.
Τα νέα δεδομένα
Τα πράγματα φαίνονται να έχουν επανέλθει σε μια κανονικότητα. Ήδη, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επιδιώκει να άρει τις αντιδράσεις αρκετών κρατών μελών, σε σχέση με την άμεση κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας, τα οποία παραμένουν προς το παρόν παγωμένα, με σκοπό να ενισχυθεί η άμυνα και η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Όπως έγραψε το Politico, «η Ευρωπαϊκή Κομισιόν καταρτίζει ένα σχέδιο για τη μεταφορά σχεδόν 200 δισεκατομμυρίων ευρώ σε ακινητοποιημένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας στο τέλος του πολέμου».
Την ίδια ώρα, συζητώντας για την μετέπειτα συμβολή της Ευρώπης σε μια πιθανή λύση, υπό μορφή στρατιωτικών εγγυήσεων, η Ούρσουλα ξεκαθάρισε ότι «οι υπάρχουσες ροές χρηματοδότησης των Βρυξελλών προς την Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της δημοσιονομικής στήριξης, θα πρέπει να παραμείνουν και κατά την περίοδο ειρήνης, κάτι που σημαίνει ότι «πρέπει να παρασχεθεί μια επιπλέον πληρωμή... για τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις». Τέλος, στην χθεσινή τοποθέτηση της Ε.Ε. για την Ουκρανία, αναφέρεται ρητώς: «… η Ε.Ε. θα παραμένει ενωμένη στην παροχή πολιτικής, οικονομικής, ανθρωπιστικής, στρατιωτικής και διπλωματικής στήριξης στην Ουκρανία, καθώς ασκεί το εγγενές δικαίωμά της στην αυτοάμυνα».
Μαίνονται οι πολιτικές διώξεις, παρά τις ενστάσεις και τις πιέσεις
Παραμένει φυσικά η ανάγκη η Ουκρανία να προχωρήσει με δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, τόσο στον δικαστικό τομέα, όσο και αλλού.
Πέραν από την κραυγαλέα υπόθεση του Oleksandr Tsyvinsky, μια υπόθεση που προκαλεί σάλο στην ουκρανική κοινή γνώμη, είναι αυτή του πολιτικού ακτιβιστή και επικεφαλής του Anti-Corruption Action Center's (AntAC) Vitalii Shabunin. O AntAC είναι ένας μη κυβερνητικός οργανισμός, ο οποίος αναδεικνύει θέματα διαφθοράς. Ο τελευταίος έγινε γνωστός για τις προσπάθειές του κατά της δομικής διαφθοράς του ουκρανικού κράτος, ενώ, κατατάγηκε στον ουκρανικό στρατό από την αρχή της ρωσικής εισβολής. Αυτή τη στιγμή κατηγορείται, μεταξύ άλλων, ότι έχει συστηματικά αποφύγει την στρατιωτική υπηρεσία παρά το ότι πληρωνόταν για τη θητεία του. Τα ουκρανικά Μέσα συνδέουν αυτή τη δίωξη με τις κατηγορίες του Shabunin κατά του Oleh Tatarov, Αναπληρωτή Επικεφαλής του Γραφείου του Προέδρου της Ουκρανίας. Σχετική δήλωση εξέδωσε και ο Οργανισμός Human Rights Watch, αναφέροντας ότι «οι ουκρανικές αρχές δε θα πρέπει να εμπλέκονται ούτε να ανέχονται αντίποινα εναντίον ακτιβιστών της κοινωνίας των πολιτών που αποκαλύπτουν φερόμενες περιπτώσεις διαφθοράς και καταχρήσεων εξουσίας. Η μη τήρηση αυτού υπονομεύει το κράτος δικαίου και ενθαρρύνει περαιτέρω καταχρήσεις».
Μια άλλη υπόθεση, η οποία έχει και κυπριακό ενδιαφέρον, είναι αυτή του Αλεξάντρ Χρανόσφκι, τέως βουλευτή του Ουκρανικού Κοινοβουλίου, με κατηγορίες για διαφθορά και υπεξαίρεση χρημάτων. Το εν λόγω πρόσωπο διέμενε στην Κύπρο μέχρι και το 2023, με αίτημά έκδοσής του να λαμβάνει και η Κυπριακή Δημοκρατία. Στην υπόθεση έχει εμπλακεί και η υποεπιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης Pace, η οποία καταγράφει περιστατικά διακρατικής καταστολής. Σχετική έκθεση γράφει ο Κύπριος βουλευτής Κωστής Ευσταθίου, ως μέλος και εισηγητής της εν λόγω επιτροπής. Μάλιστα, αποστολή του Συνδέσμου Δημοκρατικών Δικηγόρων Κύπρου μετέβη στο Κίεβο για παρακολούθηση δικών.
Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο, «βάσει εκθέσεων ανεξάρτητων νομικών εμπειρογνωμόνων, η υπόθεση Χρανόφσκι φέρει έντονα χαρακτηριστικά πολιτικά υποκινούμενης δίωξης, με στοιχεία που εγείρουν σοβαρές αμφιβολίες για τη συμμόρφωση με τις θεμελιώδεις εγγυήσεις της δίκαιης δίκης. Παράλληλα, αντιμετωπίζει και αίτημα έκδοσης από την Ουκρανία προς το Ηνωμένο Βασίλειο – γεγονός που εγείρει κρίσιμες νομικές και θεσμικές διαστάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο». Ενδεικτικά, ενώ η ειδοποίηση υπόνοιας είχε ακυρωθεί από το Δικαστήριο, εντούτοις, η Εισαγγελία εφεσίβαλε διατηρώντας την ενεργή. Παράλληλα, κατά την ακρόαση της έφεσης που άσκησε η Εισαγγελία, περί τα μέσα Αυγούστου, ο Δικαστής του Τμήματος Εφέσεων του Ανώτατου Δικαστηρίου κατά της Διαφθοράς Oleh Pavlyshyn εξέδωσε ξεχωριστή απόφαση μειοψηφίας προβαίνοντας σε ευρήματα, όπως το ότι η εισαγγελία δεν προσκόμισε επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για να στοιχειοθετηθεί η υποψία της 21ης Οκτωβρίου 2022 και συνεπακόλουθα το εκδοθέν ένταλμα σύλληψης ημερομηνίας 3 Οκτωβρίου 2024 κατά του Oleksandr Granovskyi. Εντούτοις, το δικαστήριο εξέδωσε την απόφαση του στην άποψη της πλειοψηφίας.