Του Αδάμου Αδάμου
Η εικόνα που αντικρίζει κανείς από ψηλά όχι μόνο στις πόλεις, αλλά και στην ενδοχώρα διαψεύδει την κριτική που θέλει την Κύπρο να μην εκμεταλλεύεται τη μεγάλη σε διάρκεια ηλιοφάνεια καθόλη τη διάρκεια του χρόνου για ενεργειακούς σκοπούς.
Οι αριθμοί μιλούν: η διείσδυση των ΑΠΕ σε εξέλιξη
Η ίδια διάψευση αποδεικνύεται και από τα στοιχεία του Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου (ΔΣΜΚ) για την ανάπτυξη φωτοβολταϊκών συστημάτων που αποτελούν την κύρια μορφή παραγωγής πράσινης ενέργειας στον τόπο - την κύρια, επομένως, μορφή Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στην Κύπρο.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΣΜΚ, πλέον η εγκαταστημένη ισχύς των φωτοβολταϊκών συστημάτων ξεπερνά τα 800 μεγαβάτ, τη στιγμή που το 2014 ανερχόταν μόλις στα 61 MW.
Η σύνδεση ΑΠΕ στο ηλεκτρικό σύστημα της Κύπρου άρχισε να αυξάνεται από τα μέσα του 2010 και μετά, με την εγκατεστημένη ισχύ να ξεπερνά στο τέλος του 2014 τα 216 MW (146,7 MW Αιολικά, 61 MW Φωτοβολταϊκά και 9 MW Βιομάζα). Το ποσοστό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ το 2014 έφτανε το 7% επί της συνολικής παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας.
Στο τέλος του 2023, που είναι διαθέσιμη η τελευταία έκθεση του ΔΣΜΚ, η εγκατεστημένη ισχύς συστημάτων ΑΠΕ έφτανε πια τα 158MW από αιολική παραγωγή, 638MW από φωτοβολταϊκά και 12MW από βιομάζα. Ειδικότερα τα φωτοβολταϊκά κατέγραψαν, το 2023, αύξηση 48% εγκατεστημένης ισχύος σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ενώ οι άλλες δύο κατηγορίες (αιολικά, βιομάζα), παρέμειναν στα επίπεδα του 2022.
Το 2023 ήταν κομβικό έτος για τη διείσδυση ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ, με τη μέγιστη στιγμιαία ποσοστιαία διείσδυση (σε επίπεδο δεκαπενταλέπτου) να φτάνει το 63% επί της στιγμιαίας συνολικής παραγωγής στο σύστημα μεταφοράς στις 20 Νοεμβρίου 2023. Για 100 ώρες του έτους (~1% των περιόδων του έτους) η στιγμιαία διείσδυση ΑΠΕ ήταν πέραν του 58%. Κατά το 2023 η ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ ανήλθε σε περίπου 21,5% της ετήσιας ακαθάριστης τελικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, έναντι 17,2% που είχε εκτιμηθεί για το 2022.
Σήμερα, η εγκαταστημένη ισχύς από φωτοβολταϊκά έχει ξεπεράσει τα 800 μεγαβάτ και σύμφωνα με εκτιμήσεις και αριθμούς που έχει συγκεντρώσει το Economy Today, προσεγγίζει ή και ξεπέρασε τα 900 μεγαβάτ. Και μάλιστα αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω καθώς το ενδιαφέρον που επιβάλλει και ο νόμος για νέα κτήρια συνεχίζεται. Αυτό, ωστόσο, εντείνει και το πρόβλημα των περικοπών που δυσκολεύει και την περαιτέρω αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ στην κατανάλωση ενέργειας, ζήτημα που όπως εκτιμούν παράγοντες της αγοράς, όπως ο Σύνδεσμος Εταιρειών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Κύπρου (ΣΕΑΠΕΚ) και ο Σύνδεσμος Αγοράς Ηλεκτρισμού (ΣΑΗ) θα μπορεί να αντιμετωπιστεί με την αποθήκευση και με αναβάθμιση του δικτύου.
Η πρόκληση του «κάθε σπίτι και φωτοβολταϊκό»
Το ίδιο σε μεγάλο βαθμό εκτιμά και ο ΔΣΜΚ, εκπρόσωπος του οποίου κλήθηκε από το Economy Today να απαντήσει κατά πόσο είναι εφικτό το σύνθημα «κάθε σπίτι και φωτοβολταϊκό» να γίνει πράξη.
«Φυσικά, αυτό είναι εφικτό νοουμένου ότι παρέχεται ο απαραίτητος χρόνος για την παράλληλη ανάπτυξη των κατάλληλων υποδομών στα Συστήματα Μεταφοράς και Διανομής. Μεταξύ αυτών των υποδομών συγκαταλέγονται η ενσωμάτωση συστημάτων αποθήκευσης και η διασύνδεση με άλλα συστήματα, τα οποία θα προσφέρουν την απαραίτητη ευελιξία στους Διαχειριστές. Ο ΔΣΜΚ συμμερίζεται και υποστηρίζει πλήρως αυτή την κατεύθυνση. Η εγκατάσταση διεσπαρμένων φωτοβολταϊκών συστημάτων σε οικιακές εγκαταστάσεις, οι οποίες βρίσκονται κυρίως σε αστικές περιοχές, δεν απαιτεί σημαντικές αναβαθμίσεις ή επεκτάσεις του δικτύου. Αυτό μειώνει σημαντικά τόσο τις δαπάνες του δικτύου όσο και τον χρόνο υλοποίησης των εγκαταστάσεων», απαντά σχετικά ο Διαχειριστής Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου.
Την άποψη του ΔΣΜΚ συμμερίζεται, σε κάποιο βαθμό και το Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας καταγράφοντας, επισημαίνοντας, ωστόσο, σε δήλωσή του στο Economy Today, αντικειμενικούς λόγους για την επιφύλαξή του.
Συγκεκριμένα το ΥΕΕΒ εκτιμά πως δεν είναι απολύτως εφικτό να αποκτήσει κάθε σπίτι φωτοβολταϊκά «κυρίως λόγω της μη ύπαρξης διαθέσιμου χώρου για εγκατάσταση ΦΒ συστημάτων στην οροφή κάποιων κτηρίων (πολυκατοικίες), ειδικά αν δεν υπήρχε πρόβλεψη από την αρχή κατά τον σχεδιασμό και την κατασκευή της οικοδομής, αλλά και πολεοδομικών περιορισμών π.χ σε διατηρητέες οικοδομές. Το πρόβλημα αυτό μπορεί όμως να υπερπηδηθεί με την εγκατάσταση ‘‘εικονικών’’ συστημάτων (virtual net billing για παράδειγμα) ή/και με τη δημιουργία Κοινοτήτων ΑΠΕ». Την ίδια ώρα το ΥΕΕΒ επιβεβαιώνει πως δεν παρατηρείται οποιαδήποτε μείωση του ενδιαφέροντος για εγκατάσταση ΦΒ συστημάτων με την παραδοχή, όμως, πως η περαιτέρω διείσδυσή τους στο δίκτυο όταν ρωτήσαμε συγκεκριμένα πόσα ακόμα συστήματα μπορούν να εγκατασταθούν είτε από ιδιώτες είτε από επιχειρηματίες είναι δύσκολη εξίσωση. Ιδιαίτερα για τα φωτοβολταϊκά πάρκα, το Υπουργείο Ενέργειας εκτιμά πως «η εγκατεστημένη ισχύς πρόσθετων ΦΒ πάρκων που θα μπορούν να ενωθούν με το δίκτυο, εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως τη διαθεσιμότητα δυναμικότητας σε υφιστάμενους υποσταθμούς μεταφοράς, την υλοποίηση έργων αναβάθμισης, επέκτασης και ψηφιοποίησης του δικτύου, την προώθηση και εγκατάσταση συστημάτων αποθήκευσης και την υλοποίηση ή όχι της ηλεκτρικής διασύνδεσης».
Αριθμοί και επιδόσεις: Τι δείχνουν τα στατιστικά σήμερα
Σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παρέθεσε το ΥΕΕΒ με βάση ενημέρωση από τον Διαχειριστή Συστήματος Διανομής (ΔΣΔ), μέχρι τέλος Μαΐου 2025 υπήρχαν εγκατεστημένα 83.046 φωτοβολταϊκά (ΦΒ) συστήματα με τη μέθοδο του συμψηφισμού ή εικονικού συμψηφισμού μετρήσεων (net-metering / virtual net-metering). Περίπου το 80% από αυτά είναι εγκατεστημένα από οικιακούς καταναλωτές, ενώ το υπόλοιπο από εμπορικούς καταναλωτές. Η συνολική ισχύς των ΦΒ αυτών συστημάτων είναι 387,3MW. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΣΔ, το σύνολο της παραγόμενης ενέργειας από συστήματα συμψηφισμού μετρήσεων και εικονικού συμψηφισμού μετρήσεων (δεν υπάρχουν ξεχωριστά δεδομένα μόνο για το net-metering στις κατοικίες) το οποίο διοχετεύτηκε στο δίκτυο, ξεπέρασε το 2024 τις 299 εκατομμύρια κιλοβατώρες (299.032.918 kWh).
Σημαντική είναι και η εγκαταστημένη ισχύς των ΦΒ από πλευράς επιχειρήσεων, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Υπουργείου με τη μέθοδο του συμψηφισμού ή εικονικού συμψηφισμού λογαριασμών (net-billing / virtual billing). Σύμφωνα με τα στοιχεία που υποβλήθηκαν από τον ΔΣΔ, μέχρι τέλος Μαΐου 2025 υπήρχαν εγκατεστημένα 1.623 φωτοβολταϊκά (ΦΒ) συστήματα με τη μέθοδο του συμψηφισμού ή εικονικού συμψηφισμού λογαριασμών σε επιχειρήσεις, με συνολική ισχύ 113,41MW. Βάσει των ίδιων στοιχείων του ΔΣΔ, το σύνολο της παραγόμενης ενέργειας από συστήματα συμψηφισμού ή εικονικού συμψηφισμού λογαριασμών (net-billing / virtual billing) σε επιχειρήσεις το οποίο διοχετεύτηκε στο δίκτυο το 2024, ήταν πέραν των 22 εκ. κιλοβατώρων (22.479.167 kWh).
Αξιοσημείωτη είναι και η ισχύς των φωτοβολταϊκών πάρκων (ΦΠ) από παραγωγούς πλέον ΑΠΕ. Σύμφωνα με τα στοιχεία που υποβλήθηκαν από τον ΔΣΔ, μέχρι τέλος Μαΐου 2025 υπήρχαν εγκατεστημένα 2.010 εμπορικά ΦΒ συστήματα με συνολική ισχύ τα 399,28MW. Βάσει των ίδιων στοιχείων, το σύνολο της παραγόμενης ενέργειας από εμπορικά ΦΒ συστήματα το οποίο διοχετεύτηκε στο δίκτυο, ήταν πέραν των 488 εκ. κιλοβατώρων (488.633.224 kWh).
Τα επόμενα έργα και η ανάγκη για δίκτυο και αδειοδοτήσεις
Παρά την παραδοχή του ΥΕΕΒ ότι «η εγκατεστημένη ισχύς πρόσθετων ΦΒ πάρκων που θα μπορούν να ενωθούν με το δίκτυο εξαρτάται από διάφορους παράγοντες», εντούτοις αρκετά πάρκα έχουν ήδη πάρει άδεια και στην ουσία βρίσκονται εν αναμονή ενεργειών από άλλους.
Το Υπουργείο αναφέρει πως σύμφωνα με στοιχεία που είναι δημοσιευμένα στην ιστοσελίδα της ΡΑΕΚ έχουν εκδοθεί και βρίσκονται σε ισχύ άδειες κατασκευής ή εξαιρέσεις από άδεια κατασκευής από ΡΑΕΚ (πρώτη άδεια για να ξεκινήσει η διαδικασία αδειοδότησης ενός έργου) 934 έργα με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 3.099 MW. Σε αυτά περιλαμβάνονται και τα πιο πάνω έργα τα οποία έχουν υλοποιηθεί και λειτουργούν. Σε πέραν των 200 έργων που έχουν λάβει άδεια από τη ΡΑΕΚ, εκκρεμεί η διαδικασία είτε της περιβαλλοντικής έγκρισης, της πολεοδομικής ή οικοδομικής άδειας, της εκμίσθωσης κρατικής γης κ.λπ. και συνεπώς, υπάρχει η πιθανότητα κάποια από αυτά να απορριφθούν και να μην προχωρήσει η υλοποίησή τους, αναφέρει το Υπουργείο.
Το ΥΕΕΒ καταγράφει και τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις που έθεσε η Πολιτεία για μετριασμό των επιπτώσεων στο περιβάλλον από την ανάπτυξη ΑΠΕ, αλλά και τους στόχους σε σχέση με την αύξηση του μεριδίου ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας.
«Παρόλο που οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του ΥΕΕΒ, αναφέρονται τα ακόλουθα μέτρα που λήφθηκαν από την Πολιτεία για αποφυγή ή μετριασμό τυχόν επιπτώσεων στο περιβάλλον από ανάπτυξη συστημάτων ΑΠΕ:
- Το ΥΕΕΒ διενήργησε Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ενέργεια και το Κλίμα 2021 – 2030, η οποία εξετάστηκε και εγκρίθηκε από την αρμόδια περιβαλλοντική αρχή (Τμήμα Περιβάλλοντος).
- Στη βάση της πιο πάνω Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και των όρων που τέθηκαν από το Τμήμα Περιβάλλοντος, ο Υπουργός Εσωτερικών τροποποίησε τη χωροθετική πολιτική για τις ΑΠΕ. Η νέα χωροθετική πολιτική (Εντολή 1/2024) δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2024 και περιλαμβάνει τις περιοχές αποκλεισμού (ρητή απαγόρευση για ανάπτυξη ΑΠΕ), τις περιοχές που επιτρέπεται η ανάπτυξη ΑΠΕ, καθώς επίσης και τις περιοχές όπου η εξέταση για ανάπτυξη ΑΠΕ θα γίνεται σε επίπεδο έργου (case by case). Η χωροθετική πολιτική συνοδεύεται και με τους σχετικούς χάρτες όπου καταγράφονται οι πιο πάνω περιοχές.
- Επιπρόσθετα, οι αρμόδιες αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προχωρούν με τις διαδικασίες για τον καθορισμό «περιοχών επιτάχυνσης» έργων ΑΠΕ. Οι περιοχές αυτές, είναι περιοχές που καθορίστηκαν από τη χωροθετική πολιτική ότι επιτρέπεται η ανάπτυξη ΑΠΕ και στις οποίες θα διενεργηθεί για κάθε μία Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων».
Για τους στόχους της Κύπρου σε σχέση με τις ΑΠΕ μέχρι το 2030 και μέχρι το 2050 στη βάση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα, το Υπουργείο καταγράφει τα εξής:
- Βάσει του επικαιροποιημένου ΕΣΕΚ, που υποβλήθηκε στην Ε. Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2024, η Κύπρος θα πρέπει να επιτύχει 33,17% μερίδιο ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας μέχρι το 2030.
- Δεν υπάρχει υποχρεωτικός στόχος για ΑΠΕ στον ηλεκτρισμό. Υπάρχει υποχρέωση για ετήσια αύξηση του ποσοστού ΑΠΕ στον τομέα της θέρμανσης-ψύξης κατά τουλάχιστον 0,8% την περίοδο 2021 με 2025 και 1,1% την περίοδο 2026 με 2030, επιπρόσθετα του στόχου που αναφέρεται πιο πάνω για επίτευξη 33,17% ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση.
- Ακόμα δεν έχουν καθοριστεί οι στόχοι για το 2050.
Ρεαλισμός και τεχνολογικά στοιχήματα για το ενεργειακό αύριο
Η δυναμική που έχει αναπτυχθεί στις ΑΠΕ και στη χώρα μας και οι ευνοϊκές συνθήκες για πολύ περισσότερα μεγαβάτ από ΦΒ δεν αρκεί, ως έχουν σήμερα τα πράγματα για κάλυψη του συνόλου των ενεργειακών μας αναγκών. Κάποιοι δεν αποκλείουν στο μέλλον ο στόχος για σχεδόν καθολική κάλυψη των αναγκών με ΑΠΕ να καταστεί υπό προϋποθέσεις εφικτός, ωστόσο, άλλοι αποκλείουν μια τέτοια εξέλιξη.
Όπως επισημαίνει ο ΔΣΜΚ, επί του παρόντος, η αποκλειστική κάλυψη των ενεργειακών μας αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ δεν είναι εφικτή. «Αυτό οφείλεται στην απαίτηση σταθερής εφεδρείας, στην ανάγκη για προηγμένες τεχνολογίες αποθήκευσης, καθώς και στην αναγκαιότητα λειτουργίας ενός ελάχιστου αριθμού συμβατικών μονάδων παραγωγής για τη διασφάλιση της σταθερότητας του συστήματος», επισημαίνει ο Διαχειριστής.
Ωστόσο, προσθέτει, «με την ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας, εκτιμάται ότι σε ένα όχι τόσο κοντινό μέλλον, ένα μεγάλο μέρος των αναγκών μας σε ηλεκτρική ενέργεια θα μπορεί να καλυφθεί από ΑΠΕ, καθώς καταβάλλονται ήδη προσπάθειες για τη σταδιακή εφαρμογή νέων τεχνολογιών. Κατόπιν σχετικής μελέτης, αυτό θα είναι εφικτό μόνο εάν επιτευχθεί η διασύνδεση με άλλα συστήματα και νοουμένου ότι θα υπάρχουν αρκετά συστήματα αποθήκευσης ενέργειας. Επίσης είναι προϋπόθεση όπως, ένα σημαντικό ποσοστό αυτών των συστημάτων θα πρέπει να είναι κατάλληλης τεχνολογίας, ώστε να προσφέρουν υπηρεσίες που σήμερα παρέχονται αποκλειστικά από τις συμβατικές μονάδες παραγωγής».
Σε συνέντευξή του στο Economy Today* o πρόεδρος του ΣΕΑΠΕΚ Φάνος Καραντώνης δεν αποκλείει ένα πολύ πιο πράσινο μέλλον όσον αφορά στην παραγωγή και κατανάλωση, ενώ σε δική του συνέντευξη ο πρόεδρος του Συνδέσμου Αγοράς Ηλεκτρισμού, Γιώργος Χρυσοχός υποστηρίζει πως όχι μόνο είναι αδύνατο, αλλά και ασύμφορο να καλυφθούν οι ανάγκες στο 100% από ΑΠΕ.
*Οι δύο συνεντεύξεις δημοσιεύονται στην έντυπη έκδοση του περιοδικού και θα αναρτηθούν στην ιστοσελίδα μας αύριο και μεθαύριο.