Της Χριστιάνας Αντωνίου
Περπατώντας στους δρόμους μιας κυπριακής πόλης, σπάνια κάνουμε μια στάση για να σκεφτούμε, γιατί μια οδός φέρει το όνομα ενός πολιτικού ή γιατί ένα στενό τιμά μια μορφή της εκκλησίας. Αναρωτηθήκαμε ποτέ τι κρύβεται πίσω από τις πινακίδες;. Ποιους επιλέγουμε να τιμούμε και ποιους αφήνουμε να ξεχαστούν; Ίσως είναι ένας τρόπος να κατανοήσουμε καλύτερα την ταυτότητα της πόλης μας και να διερωτηθούμε, αν αυτή μας αντιπροσωπεύει.
Αυτό ακριβώς επισημαίνει ο δρ Μάριος Κωνσταντινίδης, Senior Research Scientist στο CYENS Centre of Excellence και ο επικεφαλής της ομάδας που ανέπτυξε την πλατφόρμα UrbanStories (https://ex.cyens.org.cy/urbanstories/), μιλώντας στο Economy Today.
Η ερευνητική ομάδα που ανέπτυξε την εν λόγω πλατφόρμα, επιτρέπει στους χρήστες να εξερευνήσουν πώς οι πόλεις μας «θυμούνται» και ποιους ξεχνούν. Μέσα από φίλτρα όπως φύλο, επάγγελμα, τόπος καταγωγής και χρονική περίοδος, οι επισκέπτες μπορούν να δουν ποιοι κυριαρχούν στον δημόσιο χώρο και ποιοι παραμένουν αόρατοι.
Πρόκειται για μια ψηφιακή πλατφόρμα που συλλέγει, αναλύει και χαρτογραφεί τα ονόματα 3241 δρόμων στην Κύπρο.
«Οι οδοί δεν είναι απλώς μέσα προσανατολισμού», εξηγεί ο ερευνητής.
«Είναι καθρέφτες της συλλογικής μνήμης. Μας δείχνουν τι θεωρεί κάθε εποχή άξιο μνήμης και τι επιλέγει να αγνοήσει».
Η αξία της μελέτης
Στόχος της έρευνας είναι να αξιοποιήσει τα ψηφιακά δεδομένα για να απαντήσει σε ένα απλό αλλά καίριο ερώτημα – Πώς θυμούνται οι κυπριακές πόλεις; Ποια πρόσωπα, επαγγέλματα και αφηγήσεις κυριαρχούν στις πινακίδες;
Σύμφωνα με τον κ. Κωνσταντινίδη, η αξία της μελέτης είναι διπλή. Από τη μία, δίνει τη δυνατότητα σε κάθε πολίτη να « διαβάσει» την πόλη του και να συνειδητοποιήσει τα πρόσωπα και τα αφηγήματα που διαμορφώνουν τη δημόσια μνήμη. Από την άλλη, προσφέρει ένα νέο εργαλείο για φορείς και αρχές ώστε να αναστοχαστούν τις πρακτικές ονοματοδοσίας και να σχεδιάσουν πιο αντιπροσωπευτικές, δίκαιες και πολιτισμικά πλούσιες πόλεις.
Έμφυλα χάσματα πίσω από τις πινακίδες
Σύμφωνα με τα δεδομένα της πλατφόρμας UrbanStories, περίπου 87% των τιμητικών οδών στην Κύπρο φέρουν ανδρικά ονόματα, ενώ μόλις 13% είναι αφιερωμένες σε γυναίκες. Μια ανισορροπία που αντικατοπτρίζει μια παγκόσμια τάση.
Στο Παρίσι, για παράδειγμα, μόνο 4% των οδών τιμούν γυναίκες (από 1% πριν το 1980), στη Νέα Υόρκη περίπου 26%, ενώ η Βιέννη έχει ξεπεράσει το 50% χάρη σε στοχευμένες πολιτικές ισορροπημένης ονοματοδοσίας.
Σε σύγκριση, η Κύπρος παραμένει σαφώς πιο παραδοσιακή, αναφέρει ο δρ Κωνσταντινίδης. Οι περισσότερες οδοί εξακολουθούν να τιμούν πολιτικούς, στρατιωτικούς και θρησκευτικές μορφές, ενώ οι καλλιτέχνες, επιστήμονες και γυναίκες παραμένουν υποεκπροσωπημένοι.
«Η Κύπρος αντικατοπτρίζει το παγκόσμιο έμφυλο χάσμα στη δημόσια μνήμη, αλλά μέσα από ένα πιο εθνικό και ηρωικό φίλτρο», σημειώνει ο ερευνητής.
Δρόμοι εμπνευσμένοι από την ιστορία
Τα δεδομένα αποκαλύπτουν ότι η πλειονότητα των τιμώμενων προσώπων προέρχεται από τον 20ο αιώνα, με ποσοστό 18%, ενώ 13% προέρχεται από τον 19ο αιώνα και 7% από τον 18ο αιώνα. Δεν τιμώνται πρόσωπα από περιόδους πριν τον 18ο αιώνα, ούτε από τον 21ο αιώνα που διανύουμε σήμερα.
Πρόκειται για πρόσωπα συνδεδεμένα με την εθνική απελευθέρωση, την ανεξαρτησία και τη σύγχρονη πολιτική ιστορία. Παράλληλα, πλήθος ονομάτων αντλείται από την αρχαιότητα και την ελληνική μυθολογία, ενισχύοντας τη διαχρονική αφήγηση της εθνικής ταυτότητας.
Ποια επαγγέλματα κυριαρχούν στους κυπριακούς δρόμους
Οι κυρίαρχες επαγγελματικές κατηγορίες είναι οι νομικοί, κοινωνικοί και πολιτιστικοί επαγγελματίες (19%), οι στρατιωτικοί (17%) και οι θρησκευτικοί ηγέτες (13%). Ακολουθούν οι δημιουργικοί και ερμηνευτές καλλιτέχνες σε ποσοστό 12%, ενώ οι συγγραφείς αντιπροσωπεύουν το 8%.
Μόνο ένα μικρό ποσοστό αφορά επαγγελματίες της επιστήμης και της μηχανικής (2%), καθώς και δημοσιογράφους και γλωσσολόγους, επαγγελματίες επιχειρήσεων και διοίκησης και εκπαιδευτικούς που περιορίζονται στο 1%.
Επαγγέλματα όπως βοηθοί επαγγελματίες υγείας και τεχνίτες και εργαζόμενοι συναφών επαγγελμάτων βρίσκονται στο 0% με μόλις 12 και 3 άτομα αντίστοιχα.
Η ελπίδα, όπως τονίζει, ο κ. Κωνσταντινίδης είναι ότι στο μέλλον οι πόλεις θα αρχίσουν να αναγνωρίζουν πιο ποικίλες μορφές συμβολής, τιμώντας ανθρώπους της εκπαίδευσης, της επιστήμης, του πολιτισμού και της κοινωνικής δράσης. Δηλαδή την καθημερινή δημιουργικότητα που επίσης διαμορφώνει την ταυτότητά μας.
Η αξία των ακινήτων αυξάνεται από το κύρος του ονόματος;
Αν και δεν υπάρχουν ακόμη επίσημα στοιχεία για την Κύπρο, διεθνείς μελέτες δείχνουν ότι τα ονόματα των δρόμων μπορούν να επηρεάσουν – έστω έμμεσα- την αντίληψη κύρους και την αξία των ακινήτων, σύμφωνα με τον κ. Κωνσταντινίδη.
Αναλυτικά, ανέφερε ότι οδοί που φέρουν ονόματα συνδεδεμένα με ιστορικά πρόσωπα, πολιτιστικά σύμβολα ή θετικά συναισθήματα συχνά θεωρούνται πιο ελκυστικές, όχι απαραίτητα λόγω του ίδιου του ονόματος, αλλά λόγω του συμβολικού κεφαλαίου που αυτό μεταφέρει.
Οι δρόμοι με «γνωστά» ή «σεβαστά» ονόματα βρίσκονται συχνά σε κεντρικές, παλαιότερες ή ιστορικές περιοχές, όπου η εμπορική και πολιτιστική αξία είναι ήδη υψηλότερη.
Το πεδίο αυτό, καταλήγει ο ερευνητής, ανοίγει νέες προοπτικές για έρευνα, ειδικά αν οι δήμοι και οι τοπικές αρχές διαθέσουν δεδομένα ακινήτων και πολεοδομικά στοιχεία. Ο συνδυασμός αυτών των πληροφοριών με τα πολιτιστικά δεδομένα του UrbanStories θα μπορούσε να αποκαλύψει πώς οι αξίες (οικονομικές και κοινωνικές) αποτυπώνονται στον χάρτη μια πόλης.
Τα ονόματα προσφέρουν βαθύτερη κατανόηση της κουλτούρας
Σε μεγάλο βαθμό, τα ονόματα οδών ή οι αλλαγές τους μπορεί να επηρεάσουν τον τουρισμό ή την τοπική κοινωνία, τονίζει ο κ. Κωνσταντινίδης.
Όπως εξηγεί, τα ονόματα των δρόμων αποτελούν μέρος της πολιτιστικής εμπειρίας ενός τόπου. Στην ουσία είναι οι λέξεις που «αφηγούνται» την ταυτότητα μιας πόλης. Όταν μια πόλη αναδεικνύει μέσα από τα ονόματα των οδών, καλλιτέχνες, ιστορικά πρόσωπα ή τοπικούς ήρωες, ενισχύει τη συμβολική της αφήγηση και μπορεί να προσφέρει στους επισκέπτες μια βαθύτερη κατανόηση της κουλτούρας της.
Παράλληλα, επισημαίνει, ότι οι αλλαγές στα ονόματα μπορεί να προκαλέσουν έντονο δημόσιο διάλογο. Το παράδειγμα του Black Boy Lane στο Λονδίνο, που μετονομάστηκε πρόσφατα σε La Rose Lane στο πλαίσιο πολιτικής ισότητας και αποαποικιοποίησης του δημόσιου χώρου, δείχνει πως μια φαινομενικά απλή αλλαγή μπορεί να γίνει σύμβολο κοινωνικής ευαισθητοποίησης και ταυτότητας.
Στην Κύπρο, όπως αναφέρει ο ερευνητής αν και δεν υπάρχουν ακόμη αντίστοιχες πρωτοβουλίες, η δυνατότητα είναι υπαρκτή. Μια πιο στοχευμένη πολιτική ονοματοδοσίας θα μπορούσε να ενισχύσει όχι μόνο την τουριστική εικόνα των πόλεων, αλλά και την πολιτιστική του συνοχή, δίνοντας φωνή σε ποικίλα πρόσωπα και αφηγήσεις.
Οι δρόμοι στην ψηφιακή εποχή
Σύμφωνα με τον κ. Κωνσταντινίδη, έχει αλλάξει ριζικά ο τρόπος με τον οποίο βιώνουμε και αντιλαμβανόμαστε τον χώρο. Οι χάρτες και οι εφαρμογές πλοήγησης (Google, Apple, OpenStreetMap) καθορίζουν πλέον πως κινούμαστε, ποια σημεία θεωρούμε «κεντρικά» και πώς αναγνωρίζουμε τα όρια των πόλεων. Παρόλα αυτά, τα ονόματα των δρόμων εξακολουθούν να κουβαλούν μνήμη, ταυτότητα και νόημα. Δεν είναι απλώς σημεία προσανατολισμού, αλλά φορείς ιστορίας και πολιτισμού.
«Η τεχνολογία μπορεί να ξαναζωντανέψει
τη μνήμη της πόλης», εξηγεί.
«Συνδέοντας τα ονόματα με αφήγηση και δεδομένα, η πόλη γίνεται ένας ζωντανός, ψηφιακός χάρτης συλλογικής ιστορίας».
Ομάδα που εργάστηκε στο Urban Stories:
δρ Μάριος Κωνσταντινίδης, Έλενα Ελευθερίου,
δρ Σοφία Ππαλή, Václav Milata, Λάμπρος Αλεξόπουλος, δρ Μαρίνα Τουμπουρή, Καθ. Φώτης Λιαροκάπης.