Δέκα χρόνια μετά την πρώτη απόπειρα για μια πραγματική Ένωση Κεφαλαιαγορών, η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να βλέπει τις αγορές κατακερματισμένες. Και τους αποταμιευτές της να της γυρίζουν την πλάτη.
Όπως θυμίζει το Reuters από το 2015 έχουν γίνει πάνω από 60 νομοθετικές παρεμβάσεις, οι εθνικές αγορές όμως παραμένουν κατακερματισμένες, η εποπτεία δεν έχει ενοποιηθεί και η καχυποψία των πολιτών απέναντι σε προϊόντα επενδύσεων λειτουργεί αποτρεπτικά.
Αύριο, Τετάρτη, η Κομισιόν παρουσιάζει ένα ακόμη σχέδιο – την Ένωση Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων (SIU) – προσπαθώντας να αντιμετωπίσει το πρόβλημα που έχει μετατραπεί σε δομική αδυναμία: η Ευρώπη αποταμιεύει, αλλά δεν επενδύει.
Γιατί φεύγουν οι αποταμιεύσεις
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Ενρίκο Λέττα, 300 δισ. ευρώ αποταμιεύσεων «φεύγουν» κάθε χρόνο από την ήπειρο, κυρίως προς τις ΗΠΑ, όπου βρίσκουν υψηλότερες αποδόσεις και βαθύτερες αγορές. Το αποτέλεσμα; Κεφάλαια που θα μπορούσαν να στηρίξουν την ευρωπαϊκή οικονομία τροφοδοτούν αμερικανικές εταιρείες, οι οποίες στη συνέχεια επενδύουν ξανά στην Ευρώπη.
Ο Λέττα χαρακτήρισε αυτή τη ροή κεφαλαίων «συλλογική αυτοχειρία», μια διαδικασία που αποδυναμώνει την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα και τις δυνατότητες χρηματοδότησης της μετάβασης στην τεχνολογία, την άμυνα, την πράσινη ενέργεια.
Την ίδια στιγμή, τα στοιχεία αποκαλύπτουν μια εμμονή με τη ρευστότητα. Σύμφωνα με το Reuters:
- Οι αποταμιεύσεις των νοικοκυριών σε μετρητά και καταθέσεις έχουν αυξηθεί κατά 15% μέσα σε πέντε χρόνια, φθάνοντας τα 12,1 τρισ. ευρώ.
- Πρόκειται για περίπου 30% του συνολικού πλούτου των ευρωπαϊκών νοικοκυριών.
- Στις ΗΠΑ, το αντίστοιχο ποσοστό είναι 11%.
- Και η Γερμανία – η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης – αποτελεί ακραίο παράδειγμα: πάνω από 40% των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων είναι σε μετρητά ή καταθέσεις και μόλις 12% σε μετοχές.
Νέες πρωτοβουλίες
Με δεδομένη τη στασιμότητα της Ένωσης Κεφαλαιαγορών, ορισμένα κράτη-μέλη αποφασίζουν να κινηθούν μόνα τους. Επτά χώρες, με πρωτοβουλία της Ισπανίας, ξεκίνησαν πιλοτικό πρόγραμμα που προβλέπει τη δημιουργία του σήματος «Finance Europe»: ένα ενιαίο ευρωπαϊκό label που θα βοηθά τους αποταμιευτές να εντοπίζουν προϊόντα που επενδύουν σε ευρωπαϊκές επιχειρήσεις.
Η διαδικασία εξελίσσεται πιο αργά από το αναμενόμενο, αλλά η Μαδρίτη εκτιμάται ότι θα έχει κάτι ανακοινώσιμο στις αρχές του 2026. Παράλληλα, ομάδες σκέψης από Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία και Ισπανία προτείνουν την ευρωπαϊκή επέκταση του ιταλικού PIR (Piani Individuali di Risparmio) – ενός προγράμματος που από το 2017 κατάφερε να κατευθύνει 21 δισ. ευρώ σε εγχώριες εταιρείες, προσφέροντας φορολογικά κίνητρα για μακροχρόνια επένδυση.
Η ευρωπαϊκή εκδοχή που εξετάζεται θα διοχετεύει υποχρεωτικά το μεγαλύτερο μέρος των επενδυμένων κεφαλαίων σε επιχειρήσεις της Ε.Ε., αφήνοντας ένα μικρό ποσοστό για εγχώριες επιλογές. «Αντί για 70% στην οικονομία ενός κράτους-μέλους, θα μπορούσε να είναι 70% στην οικονομία της Ε.Ε.», εξηγεί ο Fabrizio Pagani, αρχιτέκτονας του ιταλικού σχήματος.
Ένωση Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων (SIU)
Το σχέδιο για την SIU έρχεται ως εξέλιξη της Retail Investment Strategy, αλλά με διαφορετική φιλοσοφία: λιγότερη γραφειοκρατία, περισσότερη ενοποίηση της αγοράς και ενίσχυση της εμπιστοσύνης.
Ανάμεσα στα μέτρα που εξετάζονται:
- Μεταφορά περισσότερων αρμοδιοτήτων στην ESMA, για πιο ενιαίο εποπτικό πλαίσιο.
- Μείωση εμποδίων για τη διασυνοριακή διακίνηση κεφαλαίων και τη λειτουργία asset managers.
- Ενίσχυση της διαφάνειας και μείωση του κόστους για τα επενδυτικά προϊόντα που απευθύνονται σε ιδιώτες.
Ωστόσο, όπως παραδέχεται ο Γιαν Βαν Έβιτζκ από την ολλανδική AFM, η πολύχρονη διαδικασία έχει υπονομεύσει τον αρχικό σκοπό: «Το RIS ξεκίνησε ως σχέδιο ενίσχυσης της προστασίας των επενδυτών. Σήμερα η συζήτηση περιστρέφεται περισσότερο γύρω από τη μείωση των επιβαρύνσεων για τη βιομηχανία.»
Οι χαμηλές αποδόσεις «τιμωρούν» την ευρωπαϊκή αποταμίευση
Η απροθυμία των πολιτών να στραφούν σε επενδύσεις δεν είναι μόνο θέμα κουλτούρας ή εποπτείας. Είναι και θέμα απόδοσης.
Με στοιχεία του Μάριο Ντράγκι, η καθαρή περιουσία των ευρωπαϊκών νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 55% την περίοδο 2009–2023. Στις ΗΠΑ την ίδια περίοδο η αύξηση ήταν 151%.
Η διαφορά οφείλεται εν μέρει στο πού πηγαίνουν τα χρήματα:
- Οι ευρωπαϊκοί λογαριασμοί όψεως απέδιδαν κατά μέσο όρο 0,25% τον Σεπτέμβριο.
- Οι προθεσμιακές καταθέσεις έφθαναν στο 1,78%, πάλι κάτω από τον πληθωρισμό (2,2%).
Αντίθετα, στις ΗΠΑ η συμμετοχή των νοικοκυριών στις μετοχές έχει αποδειχθεί καταλύτης στην αύξηση του πλούτου.
Καχυποψία, ακριβά προϊόντα και η ψυχολογία της αγοράς
Ο Τζέι Εμ Κάμπα της EBA ζητά «περισσότερη δράση» για την εφαρμογή των προτάσεων Ντράγκι, ενώ ο Letta προειδοποιεί ότι η SIU θα αποτύχει εάν παραμείνει «ένα σχέδιο για τους insiders των αγορών».
Το πρόβλημα όμως είναι και βαθιά πολιτισμικό. Όπως σημειώνει στο Reuters ο Κάσπερ Ράτινγκ της AFM, η δυσπιστία έχει ρίζες σε πρακτικές κακής συμβουλευτικής, υψηλές προμήθειες και έλλειψη διαφάνειας.
Το παράδειγμα του Ιταλού συνταξιούχου γιατρού Renzo Le Pera είναι χαρακτηριστικό:
Οι τράπεζες μπορεί να μην απαντούν στα τηλέφωνα, αλλά επικοινωνούν για να προωθήσουν προϊόντα με υψηλές προμήθειες. «Μπορεί να μην είμαι ειδικός, αλλά δεν είμαι και ανόητος», σχολιάζει.
Για πολλούς πολίτες, η επιλογή δεν είναι μεταξύ κινδύνου και απόδοσης, αλλά μεταξύ εμπιστοσύνης και δυσπιστίας.
Το στοίχημα της Ευρώπης: χωρίς επενδύσεις, δεν υπάρχει ανάπτυξη
Η δυνατότητα να χρηματοδοτηθούν οι τεράστιες ανάγκες της επόμενης δεκαετίας – άμυνα, ενεργειακή μετάβαση, ψηφιοποίηση, AI – εξαρτάται από το αν η Ευρώπη θα μπορέσει να κατευθύνει τις αποταμιεύσεις των πολιτών της σε παραγωγικές επενδύσεις.
Η ήπειρος δεν πάσχει από έλλειψη αποταμίευσης. Πάσχει από έλλειψη καναλιών επένδυσης και έλλειψη εμπιστοσύνης.
Η SIU, τα εθνικά πιλοτικά σχέδια και οι πρωτοβουλίες όπως το “Finance Europe” αποτελούν βήματα προς τα εμπρός. Αλλά χωρίς πολιτική βούληση και πραγματική ενοποίηση των αγορών κεφαλαίου, η Ε.Ε. κινδυνεύει να παραμείνει μια οικονομία όπου το χρήμα αποταμιεύεται, αλλά δεν επενδύεται.
Και αυτό, όπως προειδοποιεί ο Λέτα, ίσως αποδειχθεί η πραγματική «συλλογική αυτοχειρία».
Πηγή: naftemporiki.gr
Διαβάστε επίσης: Κόχερ (ΕΚΤ): Απορρίπτει τη «μικροδιαχείριση» στον στόχο του 2% – Προειδοποίηση για φούσκα AI στις ΗΠΑ