Από το 1300 έως το 1800, οι οικονομικοί ιστορικοί εκτιμούν ότι η Αγγλία – και αργότερα η Βρετανία – βρισκόταν σε ύφεση σχεδόν το μισό του χρόνου. Η οικονομία ήταν ασταθής, με ισχυρές ανάκαμψεις να ακολουθούν καταστροφικές πτώσεις. Καθώς ο καπιταλισμός ωρίμαζε και η πολιτική διαχείριση βελτιωνόταν, οι υφέσεις έγιναν λιγότερο συχνές. Τον 19ο αιώνα, η χώρα βρισκόταν σε ύφεση μόνο το ένα τέταρτο του χρόνου, ποσοστό που μειώθηκε ακόμη περισσότερο στη Βρετανία και άλλες πλούσιες χώρες τον 20ό αιώνα. Σήμερα, οι υφέσεις μοιάζουν με είδος προς εξαφάνιση.
Όπως επισημαίνει σε ανάλυσή του ο Economist, τα τελευταία τέσσερα χρόνια, ο κόσμος αντιμετώπισε προκλήσεις ασυνήθιστου μεγέθους, από υψηλότερα επιτόκια και τραπεζικές κρίσεις έως εμπορικούς και ένοπλους πολέμους. Παρ’ όλα αυτά, από το 2022 έως το 2024 η παγκόσμια ανάπτυξη του πραγματικού ΑΕΠ ήταν κατά μέσο όρο 3% ετησίως, και η οικονομία φαίνεται έτοιμη να επαναλάβει τον ίδιο ρυθμό φέτος. Η ανεργία στον ΟΟΣΑ, που αντιπροσωπεύει περίπου το 60% του παγκόσμιου ΑΕΠ, παραμένει κοντά σε ιστορικά χαμηλά. Το τρίτο τρίμηνο του έτους, τα κέρδη των παγκόσμιων εταιρειών αυξήθηκαν κατά 11%, το μεγαλύτερο ποσοστό των τελευταίων τριών ετών.
Ο ρόλος της ύφεσης στη δημιουργική καταστροφή
Εκτός από την προσωρινή συρρίκνωση λόγω των lockdowns της πανδημίας COVID-19, η παγκόσμια οικονομία δεν έχει βιώσει ταυτόχρονη ύφεση για πάνω από 15 χρόνια.
Το ένα τρίτο του αμερικανικού εργατικού δυναμικού ίσως δεν έχει βιώσει ποτέ παρατεταμένη οικονομική κάμψη. Και αυτό είναι καλή είδηση: οι υφέσεις επιφέρουν τεράστιο ανθρώπινο κόστος.
Ο Αυστριακός οικονομολόγος Τζόζεφ Σούμπερτερ είχε υποστηρίξει ότι οι υφέσεις προκαλούν τη «δημιουργική καταστροφή»: ανεπιτυχείς επιχειρήσεις φεύγουν από την αγορά, το κεφάλαιο μετακινείται σε πιο υποσχόμενες τεχνολογίες και οι εργαζόμενοι βρίσκουν πιο παραγωγικές θέσεις εργασίας. Το αποτέλεσμα είναι βραχυπρόθεσμος πόνος και μακροπρόθεσμο όφελος. Ο Σούμπερτερ δεν πίστευε ότι οι πολιτικοί πρέπει να προκαλούν σκόπιμα υφέσεις, αλλά ούτε ότι πρέπει να προσπαθούν να τις αποτρέψουν.
Η ιδέα μοιάζει διαισθητική: όπως το ανθρώπινο σώμα μπορεί να ωφεληθεί από μια περιοδική «αποτοξίνωση», γιατί να μην ισχύει κάτι αντίστοιχο και για την οικονομία;
Σύγχρονοι παρατηρητές υποστηρίζουν ότι ο καπιταλισμός έχει «χαλαρώσει», όπως φαίνεται από τις στρατιές συμβούλων, influencer και κρυπτο-επιχειρηματιών που παράγουν λίγη ή καθόλου αξία. Μια ύφεση θα μπορούσε να αναδιατάξει ταλέντο και κεφάλαιο προς πιο παραγωγικούς τομείς. Η φράση «Μεγάλες εταιρείες γεννιούνται στις υφέσεις» δεν είναι τυχαία: αρκεί να θυμηθούμε την Apple και τη Microsoft τη δεκαετία του 1970 ή την Uber το 2009.
Έρευνες επιβεβαιώνουν αυτή τη θεωρία: το 1994, οι Ricardo Caballero και Mohamed Hammour διαπίστωσαν ότι οι υφέσεις καθαρίζουν τεχνικές και προϊόντα που έχουν ξεπεραστεί. Το 2022, οι Daniel Bias και Alexander Ljungqvist έδειξαν ότι οι startups που γεννιούνται σε υφέσεις υπεραποδίδουν σε σχέση με εκείνες που εμφανίζονται σε πιο ήπιες περιόδους.
Η εμπειρία της πανδημίας
Η πανδημία του 2020 απέδειξε ότι οι υφέσεις μπορούν να ενισχύσουν τη δημιουργική καταστροφή. Στην Ευρώπη, οι πολιτικοί προστάτευσαν θέσεις εργασίας μέσω προγραμμάτων αναστολής, με την ανεργία να φτάνει το 8,6%. Στην Αμερική, αντίθετα, πολλές θέσεις χάθηκαν (ανεργία 15%) αλλά οι πολίτες έλαβαν μεγάλα ποσά ρευστού. Το αποτέλεσμα ήταν αναδιάταξη της αγοράς εργασίας, με τους εργαζόμενους να μετακινούνται εκεί που αυξανόταν η ζήτηση.
Όμως οι υφέσεις δεν είναι πάντα «αποτοξινωτικές»… Μετά την έκρηξη της φούσκας στην Ιαπωνία στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι αδύναμες τράπεζες διατήρησαν ζωντανές μη παραγωγικές επιχειρήσεις. Στις ΗΠΑ, η ύφεση του 2007-09 δεν προκάλεσε την αναγκαία ανακατανομή εργασίας και κεφαλαίου, επιβραδύνοντας τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη.
Ο κίνδυνος της σταθεροποίησης
Οι κυβερνήσεις πλούσιων χωρών επεμβαίνουν άμεσα για να αποτρέψουν τις υφέσεις, δημιουργώντας το φαινόμενο «bail-outs για όλους». Παράλληλα, οι πολιτικές αυτές στρεβλώνουν την κατανομή των πόρων. Τρεις είναι οι κυριότεροι κίνδυνοι:
- Χρηματοοικονομικός: Οι επενδυτές ξεχνάνε τους κινδύνους, επενδύοντας υπερβολικά σε αβέβαια assets, όπως εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης.
- Δημοσιονομικός: Οι δαπάνες για ασφάλεια από ύφεση αυξάνουν το δημόσιο χρέος. Στις ΗΠΑ, οι «ενδεχόμενες υποχρεώσεις» ξεπερνούν πέντε φορές το ΑΕΠ.
- Κατανομής πόρων: Οι λεγόμενες «ζόμπι επιχειρήσεις» – μη παραγωγικές και συνεχώς ζημιογόνες – αυξάνονται. Στις χώρες του πλούσιου κόσμου, οι ζόμπι επιχειρήσεις επηρεάζουν αρνητικά την παραγωγικότητα και περιορίζουν την κινητικότητα εργατικού δυναμικού.
Η μακρά περίοδος χωρίς ύφεση είναι εντυπωσιακή, αλλά η ίδια η επιτυχία της πολιτικής σταθεροποίησης δημιουργεί αδυναμίες. Αν οι κυβερνήσεις αποφασίσουν να αποτρέπουν συνεχώς τις υφέσεις, θα πρέπει να διασφαλίσουν ταυτόχρονα την αναγκαία ανανέωση εταιρειών και θέσεων εργασίας. Διαφορετικά, το σύστημα θα απαιτεί όλο και μεγαλύτερη κρατική στήριξη, οδηγώντας είτε σε αδράνεια, είτε στη συσσώρευση τεράστιων οικονομικών και δημοσιονομικών κινδύνων.
Πηγή: ot.gr