Συνέντευξη στον Ξένιο Μεσαρίτη
Η φορολογική μεταρρύθμιση στην Κύπρο αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες των τελευταίων ετών, αλλά η πορεία της απέχει από τις αρχικές υποσχέσεις και δεσμεύσεις. Ο Χρίστος Χριστοδούλου, με πολυετή εμπειρία στον χώρο της φορολογίας και της επιχειρηματικής στρατηγικής, ήταν από τους πρώτους που έθεσαν δημόσια το ζήτημα της ανάγκης για έναν ουσιαστικό μετασχηματισμό.
Στη συνέντευξή του στο Economy Today, ασκεί κριτική στις περιορισμένες παρεμβάσεις του προτεινόμενου πακέτου και υπογραμμίζει τα σημεία που πρέπει να αναδειχθούν ώστε να μετατραπεί η μεταρρύθμιση σε στρατηγικό μοχλό ανάπτυξης και δικαιοσύνης. Με σαφή αναφορά στην ανάγκη απλοποίησης του πλαισίου, ενίσχυσης των κινήτρων και εξισορρόπησης της μεταχείρισης Κυπρίων και ξένων επενδυτών, καταθέτει ριζικές λύσεις και αναδεικνύει το μεγάλο στοίχημα της επόμενης ημέρας για την κυπριακή οικονομία.
Αφετηρία της Συζήτησης για τη Φορολογική Μεταρρύθμιση
Ποιες ήταν οι προσδοκίες σας κατά το ξεκίνημα του δημόσιου διαλόγου για τη φορολογική μεταρρύθμιση; Αντιλαμβάνομαι ότι επιστρέφουμε στην προεκλογική περίοδο προ του 2023, όταν είχατε αναφέρει ότι ήταν η ευκαιρία για τους υποψήφιους να υπογράψουν με το όνομά τους μια ουσιαστική φορολογική μεταρρύθμιση. Ποια ήταν τότε τα κύρια ζητούμενα;
Κατ’ αρχήν να αναφέρουμε ότι η ανάγκη για μια ολιστική μεταρρύθμιση, ένα φορολογικό μετασχηματισμό, ξεκίνησε να γίνεται έντονη από το 2019 και μετέπειτα, όταν ξεκίνησε πλέον και η πολιτικό-οικονομική τοποθέτηση της χώρας μας με τη Δύση και τη φυγή των ρωσικών κεφαλαίων στην Κύπρο. Η συζήτηση κορυφώθηκε κατά την προεκλογική εκστρατεία – η οποία είχε ξεκινήσει σχετικά νωρίς και οι όροι «ολιστική» και «μετασχηματισμός» ήταν οι κλασικοί που χρησιμοποιούνταν από όλους! Όντως σε αρθρογραφία μου τότε, είχα απευθυνθεί στους τρεις κύριους προεδρικούς υποψηφίους θέτοντάς τους την πρόκληση να τοποθετήσουν το όνομά τους κάτω από τη σημαντικότερη και μεγαλύτερη φορολογική μεταρρύθμιση που θα γινόταν.
Μόνο και μόνο από τους όρους αυτούς, που οι ίδιοι οι υποψήφιοι είχαν υιοθετήσει, ξεκίνησε να καλλιεργείται στους επαγγελματικούς και επιχειρηματικούς κύκλους ότι αυτό ακριβώς θα γινόταν. Και σας διαβεβαιώνω ότι δεν ήταν απλά συνθήματα, αλλά υπήρχε περιεχόμενο στις προτάσεις μου, όπως και πολλών άλλων, οργανωμένων φορέων κ.λπ, όπως ο ΣΕΛΚ, οι οποίες παρουσιάστηκαν στους υποψηφίους. Ήμουν παρών σε διασκέψεις, παρουσία των υποψηφίων προέδρων, συμπεριλαμβανομένου και του νικητή των εκλογών, όπου γινόταν αναφορά στο ζητούμενο της «ολιστικής» προσέγγισης και οι δεσμεύσεις που λαμβάναμε ήταν ξεκάθαρες! Όσο ξεκάθαρες ήταν και οι υποσχέσεις ότι αυτή η μεταρρύθμιση θα γινόταν όπως την προτείναμε και με συνδρομή των επαγγελματιών. Όσον αφορά τα κύρια ζητούμενα της προτεινόμενης μεταρρύθμισης, (τουλάχιστον στη δική μου αντίληψη) αυτά συνοψίζονταν στις εξής κύριες κατηγορίες:
• Τερματισμός της φορολόγησης των λογιζόμενων μερισμάτων και φορολόγηση των πραγματικών μερισμάτων με ένα χαμηλό συντελεστή 5% ως ένα μέτρο για τερματισμό της άνισης φορολόγησης των Κύπριων φορολογούμενων με τους ξένους.
• Παροχή φορολογικών κινήτρων σε τομείς ειδικού ενδιαφέροντος για το κράτος, που να απευθύνονται τόσο σε Κύπριους όσο και σε ξένους επενδυτές.
• Ενοποίηση των φορολογικών νομοθεσιών της άμεσης φορολογίας και ταυτόχρονα, απλοποίηση των νομοθεσιών.
• Υιοθέτηση των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων ως βάση της φορολόγησης με πολύ λίγες ανάγκες για τροποποίηση στον προσδιορισμό του φορολογητέου εισοδήματος.
• Απλοποίηση διαδικασιών σε σχέση με την ετοιμασία και υποβολή δηλώσεων και οικονομικών καταστάσεων στο Τμήμα Φορολογίας
• Ενίσχυση της φορολογικής δικαιοσύνης
Αξιολόγηση Της Μέχρι Στιγμής Πορείας
Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας από τις μέχρι τώρα εξαγγελίες από τις ομάδες εργασίας που ανέλαβαν το έργο της Φορολογικής Μεταρρύθμισης; Πιστεύετε ότι έχουν ληφθεί υπόψη οι βασικές αρχές και τα ζητούμενα που τέθηκαν στην αρχή της διαδικασίας;
Οι εντυπώσεις μου είναι ανάμικτες. Από τη μια, χαίρομαι που η εισήγηση μου (και άλλων) για κατάργηση της φορολόγησης των λογιζόμενων μερισμάτων και της εισαγωγής της φορολόγησης με 5% επί των πραγματικών μερισμάτων, έχει υιοθετηθεί. Αυτό πιστεύω είναι το πιο θετικό σημείο της όλης εξαγγελίας. Από την άλλη όμως έχω απογοητευτεί από το γεγονός ότι όλες οι υπόλοιπες παράμετροι που είχαν τεθεί ως μέρος της αναμενόμενης «ολιστικής» μεταρρύθμισης, απουσιάζουν πλήρως από τις εξαγγελίες.
Το πιο απογοητευτικό όμως, ακούγοντας τους φίλτατους συναδέλφους που ενεργούν ως εξωτερικοί σύμβουλοι του φορέα που ανέλαβε τη μελέτη της φορολογικής μεταρρύθμισης, είναι ότι δεν τους ανατέθηκαν καν τέτοιοι όροι εντολής. Συνεπώς, συγκρίνοντας τις προεκλογικές εξαγγελίες και δεσμεύσεις με το τι ανατέθηκε τελικά να εξεταστεί, υπάρχει ένα τεράστιο κενό και μια αθέτηση υποσχέσεων / δεσμεύσεων από πλευράς της Εκτελεστικής εξουσίας.
Φορολόγηση Φυσικών Προσώπων
Σε σχέση με τη φορολόγηση των φυσικών προσώπων, ποια σημεία θα αλλάζατε για να επιτευχθεί μεγαλύτερη δικαιοσύνη και αποτελεσματικότητα στο σύστημα;
Θεωρώ ότι το κόστος ζωής έχει αυξηθεί τόσο (από το έτος 2002) που δικαιολογεί μια σημαντική αύξηση του αφορολόγητου ποσού.
Θεωρώ επίσης σημαντικό όπως η φορολόγηση γίνεται επί μιας απλής βάσης και με εύκολες / αυτόματες διαδικασίες (να θυμίσω ότι οι εκπτώσεις και οι πιστώσεις προϋπήρχαν πριν το 2002 και αυτές καταργήθηκαν επειδή δημιουργούσαν διοικητικό κόστος και ταλαιπωρία). Εάν θέλουμε να δημιουργήσουμε μια νέα βάση φορολόγησης (π.χ. οικογενειακό εισόδημα κ.λπ) θα πρέπει η διαδικασία υποβολής δήλωσης και εξακρίβωσης των στοιχείων να γίνεται με δεδομένα που ήδη υπάρχουν σε κυβερνητικές πλατφόρμες/π.χ. Tax for all (δηλώσεις συζύγου/δημογραφικά δεδομένα κ.λπ.).
Τέλος, θεωρώ ότι οι κλίμακες φορολόγησης 20%-25%-30% θα έπρεπε να έχουν μεγαλύτερο εύρος και ότι ο συντελεστής του 35% θα έπρεπε να καταργηθεί πλήρως, ως ένα σημαντικό αντιστάθμισμα: (α) των επερχόμενων πράσινων φορολογιών, (β) των υπόλοιπων έμμεσων φόρων και τελών που πληρώνει ο καταναλωτής και (γ) της αύξησης στο κόστος ζωής.
Εταιρικός Φόρος 15%
Το προτεινόμενο πλαίσιο για εταιρικό φόρο στο 15% αποτελεί σημείο αντιπαράθεσης. Πιστεύετε ότι αυτή η αλλαγή ευνοεί ή αποδυναμώνει την Κύπρο ως επιχειρηματικό κέντρο; Ποια ισορροπία πρέπει να επιτευχθεί ανάμεσα στην ανταγωνιστικότητα και τη συμμόρφωση με διεθνείς πρακτικές;
Ο συντελεστής του 15% δεν έχει να κάνει με τις διεθνείς πρακτικές. Και για να είμαστε ειλικρινείς, πιστεύω ότι κανένας δεν θα τον είχε φέρει στο τραπέζι εάν δεν ετίθετο το θέμα της φορολόγησης των πολυεθνικών εταιρειών! Προσωπικά πιστεύω ότι ο υφιστάμενος συντελεστής 12,5% δεν θα πρέπει να τροποποιηθεί ώστε να διατηρήσουμε το προφίλ του σταθερού φορολογικού καθεστώτος και δεδομένου του ανταγωνισμού που διατηρεί χαμηλότερους φορολογικούς συντελεστές, θα υπάρχει περαιτέρω διεύρυνση του χάσματος, όσον αφορά ξένες εταιρείες που θέλουν να δραστηριοποιηθούν στην Κύπρο. Τώρα, από την πλευρά του Κύπριου φορολογούμενου, ο οποίος σήμερα φορολογείται με ένα συνολικό, ελάχιστο φόρο περίπου 23%, το να έχει 15% + 5% = 20% συνολική φορολογία, δεν πιστεύω ότι θα αποτελεί πρόβλημα.
Μερίσματα και non domicile
Η φορολόγηση μερισμάτων αποτελεί κρίσιμο θέμα που επηρεάζει άμεσα την ανταγωνιστικότητα της Κύπρου. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να διατηρηθεί η ισορροπία ανάμεσα σε Κύπριους και ξένους επενδυτές, χωρίς να δημιουργούνται αδικίες ή αντικίνητρα;
Με το υφιστάμενο φορολογικό σύστημα, ο Κύπριος φορολογούμενος επιχειρηματίας έχει ένα ελάχιστο συνολικό φόρο 23% (και ανώτατο συντελεστή 35% επί των προσωπικών εισοδημάτων του) σε σύγκριση με 12,5% και 17,5% (35% x 50% έκπτωση υπό κάποιες προϋποθέσεις) αντίστοιχα. Αντιλαμβάνεστε ότι αυτό δημιουργεί άνιση μεταχείριση και αθέμιτο ανταγωνισμό, αφού οι εταιρείες ξένων συμφερόντων έχουν διεισδύσει πλέον σε όλο το φάσμα της κυπριακής οικονομίας και ανταγωνίζονται τον Κύπριο επί μη ίσων όρων!
Εάν, με το νέο σύστημα φορολόγησης , η διαφορά των 10,5 μονάδων φορολόγησης στους επιχειρηματίες (23% - 12,5%) μειωθεί στο 5% (ήτοι η διαφορά στη φορολόγηση των μερισμάτων – δεδομένης της διατήρησης του καθεστώτος του Nom Dom), τότε, παρόλο που διατηρείται ακόμα κάποια διαφοροποίηση, αυτή ενδεχομένως να είναι ανεκτή από τον Κύπριο επιχειρηματία, ως η «εισφορά» του στη προσέλκυση ξένων επιχειρήσεων, για το καλό του τόπου. Εκείνο όμως που προέχει και δυστυχώς απέχει από τις εξαγγελίες, είναι η υιοθέτηση φορολογικών κινήτρων σε τομείς ειδικού ενδιαφέροντος για το κράτος και την οικονομία. Εάν αυτά τα κίνητρα υιοθετηθούν τότε θα πρέπει να απευθύνονται προς όλες τις επιχειρήσεις ανεξαρτήτως εάν είναι Κύπριοι ή όχι και χωρίς έμμεσα, να φωτογραφίζονται οι ξένοι επιχειρηματίες.
Ολιστική Μεταρρύθμιση
Ο Υπουργός Οικονομικών Μάκης Κεραυνός ανέφερε ότι πρόκειται περισσότερο για διορθωτικές κινήσεις παρά για μια ολιστική μεταρρύθμιση κατά την ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Κύπρου στις 2 Απριλίου, αφού το κυπριακό φορολογικό μοντέλο είναι γενικά επιτυχημένο. Συμφωνείτε με αυτή την άποψη ή το θεωρείτε πισωγύρισμα από τον αρχικό αντικειμενικό στόχο;
Θεωρώ ότι ο κύριος Κεραυνός μάς είπε την αλήθεια: ότι ακριβώς είναι «διορθωτικές κινήσεις»! Εξάλλου αυτό είναι εξοφθαλμοφανές. Το ερώτημα είναι, γιατί τότε, μέχρι και πρόσφατα / μετεκλογικά, γίνονταν δηλώσεις και αφήνονταν οι εντυπώσεις για μια «ολιστική» προσέγγιση ή για έναν «μετασχηματισμό»; Μήπως, οι άμεσες διορθωτικές κινήσεις είναι απλά για να δικαιολογήσουν τις επερχόμενες πράσινες φορολογίες;
Όσον αφορά το φορολογικό μοντέλο μας, αυτό κτίστηκε αρχές του 2000 έχοντας άλλα γεωοικονομικά και γεωπολιτικά δεδομένα. Εάν ήταν πετυχημένο ήταν επειδή μέχρι πριν μερικά χρόνια ακόμα είχαμε ρωσικά συγκροτήματα στην Κύπρο και στη συνέχεια και άλλων χωρών. Ρωτήστε και τον Κύπριο επιχειρηματία όμως να σας πει εάν είναι γενικά πετυχημένο. Προς τι τότε η αλλαγή στη φορολόγηση των μερισμάτων αφού έχουμε επιτυχημένο μοντέλο;
Σαφώς και θεωρώ λοιπόν ότι υπάρχει ένα πισωγύρισμα σε σχέση με τον αρχικό αντικειμενικό στόχο. Κανένας μας δεν υπονόησε ότι θα χρειαστεί να αλλάξουμε τα πάντα στο φορολογικό μας σύστημα, αλλά το να γίνει ολιστική επανεξέταση και τροποποίηση με βάση τα δεδομένα των επόμενων 20 ετών, θεωρώ ότι είναι άκρως επιβεβλημένο.
Το απαράδεκτο για μένα όμως είναι το γεγονός ότι δεν έχει ζητηθεί έστω να εξεταστούν όλες εκείνες οι παράμετροι που έχουμε επιτακτικά ζητήσει ως μέρος μιας «ολιστικής» μεταρρύθμισης, οι πλείστες εκ των οποίων θα επιφέρουν σημαντική μείωση στο διοικητικό κόστος τόσο του δημοσίου όσο και του ιδιωτικού τομέα, προσφέροντας έτσι μια περαιτέρω «έμμεση» μείωση του φορολογικού βάρους.
Απλοποίηση Διαδικασιών
Πώς μπορεί να αποφευχθεί η γραφειοκρατία στο φορολογικό πλαίσιο και η δημιουργία γκρίζων σημείων; Ποιες διαδικασίες θα μπορούσαν να απλοποιηθούν για να μειωθεί το διοικητικό κόστος - άρα και το φορολογικό βάρος - και να συνδέεται η φορολογική συμμόρφωση με την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων;
Κατ’ αρχήν να αναφέρω ότι υπάρχουν αρκετά γκρίζα σημεία σε πολλά σημεία των νόμων εξ ου και έχουμε τόσο μεγάλο αριθμό ενστάσεων από φορολογούμενους προς τον Έφορο Φορολογίας και άλλες τόσες πολλές προσφυγές στη Δικαιοσύνη (Εφ. Συμβούλιο και Διοικητικό Δικαστήριο). Η ενοποίηση των νόμων και η απλοποίησή τους, θέτοντας πιο ξεκάθαρα κριτήρια για κάθε γκρίζο σημείο, θα επιφέρει σημαντική μείωση στο διοικητικό κόστος.
Ένα κλασικό παράδειγμα αφορά τη φορολόγηση κερδών με φόρο εισοδήματος Vs κεφαλαιουχικό φόρο. Μια απλή ρύθμιση θα ήταν όπως ο συντελεστής να είναι ο ίδιος, ειδικότερα τώρα με την εξαγγελία του εταιρικού φόρου σε 15%, γιατί να μη μειωθεί και ο κεφαλαιουχικός φόρος στο 15%; Μια τέτοια ρύθμιση θα επέφερε ταχεία εξέταση των υποθέσεων διάθεσης ακίνητης ιδιοκτησίας και άμεσης καταβολής των σχετικών φόρων.
Ένα άλλο κλασικό παράδειγμα αφορά την υιοθέτηση των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων (ΔΛΠ) ως τη βάση φορολόγησης. Ενώ για 20 και πλέον χρόνια, αποδεχόμαστε τα ΔΛΠ ως βάση φορολόγησης των μερισμάτων με 17% (έστω με 2-3 αναπροσαρμογές μόνο), αυτό δεν γίνεται για σκοπούς προσδιορισμού του φόρου εισοδήματος έχοντας σωρεία αναπροσαρμογών και περιορισμό στα εκπιπτόμενα έξοδα μιας επιχείρησης. Κλασικό παράδειγμα οι λογιστικές αποσβέσεις επί στοιχείων παγίου ενεργητικού, οι οποίες δεν γίνονται αποδεκτές για σκοπούς του φόρου εισοδήματος και απαιτείται ο εκ νέου υπολογισμός τους ως «κεφαλαιουχικές εκπτώσεις» με άλλους συντελεστές, μια διαδικασία που πολλές φορές αφορά πολυσέλιδες αναλύσεις.
Ένα άλλο κλασικό παράδειγμα, αφορά τον χρόνο υποβολής της φορολογικής δήλωσης μιας επιχείρησης και της πληρωμής του φόρου της. Μια διαδικασία η οποία αποτελεί «παγίδα» και σοβαρό πρόβλημα εξέτασης και είσπραξης των φόρων. Ενώ λοιπόν μια επιχείρηση δικαιούται να υποβάλει τη φορολογική της δήλωση μέχρι και 15 μήνες μετά τη λήξη του φορολογικού έτους, καλείται να προπληρώσει τους φόρους της εντός 7-8 μηνών από τη λήξη του φορολογικού έτους με κίνδυνο να έχει μέχρι και 10% επιβάρυνση και άλλα πρόστιμα και τόκο (σύνηθες φαινόμενο). Η φορολογική δήλωση και η καταβολή του φόρου θα έπρεπε να γίνεται στο ίδιο χρονικό σημείο όπως γίνεται και με τους μισθωτούς (π.χ. μέχρι την 31.12.) και όσοι δύνανται να προπληρώσουν π.χ. σε 7-8 μήνες (παράλληλα με την υποβολή της φορολογικής τους δήλωσης), να έχουν και σχετική έκπτωση!
Αναλογιστείτε λοιπόν, εάν με την απλοποίηση του νομοθετικού πλαισίου και των διαδικασιών εξοικονομηθεί ένα 20%-30% στη διαδικασία ετοιμασίας, υποβολής και εξέτασης των φορολογικών δηλώσεων και αποφευχθούν οι φορολογικές παγίδες στους φορολογούμενους και εισπράττει το δημόσιο με μια διαδικασία αυτοφορολογίας και όπου δύναται και προκαταβολικά. Δεν θα ήταν μια σημαντική ανακούφιση για τις επιχειρήσεις και το δημόσιο;
Το Όραμα 2035
Ας πάμε ξανά στις προεκλογικές εξαγγελίες. Τα προεκλογικά προγράμματα όλων των υποψηφίων είχαν σχεδόν ως επίκεντρο το Όραμα 2035. Ποια θεωρείτε ότι πρέπει να είναι η σύνδεση της φορολογικής μεταρρύθμισης με το Όραμα 2035; Πώς μπορεί ένα σύγχρονο φορολογικό πλαίσιο να συμβάλλει στην επίτευξη των μακροπρόθεσμων στόχων της χώρας;
Από τη στιγμή που το Όραμα 2035 αφορά τη «βιώσιμη ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας, της οποίας το όραμα είναι η μετατροπή της Κύπρου σε ένα «Αειφόρο Επιχειρηματικό και Εμπορικό Κέντρο της Ευρώπης», ασφαλώς και μια ολιστική μεταρρύθμιση και ένας μετασχηματισμός θα χωρούσε κάλλιστα στο όραμα αυτό σε αντίθεση με τις «κάποιες διορθωτικές κινήσεις» στις οποίες αναφέρεται ο αγαπητός Υπουργός Οικονομικών. Συνεπώς, είναι καθαρά θέμα «οράματος» και αντίληψης εάν οι διοικούντες βλέπουν τον «μετασχηματισμό» όπως τον περιγράφω πιο πάνω, ως ένα σοβαρό εργαλείο που μπορεί να συνεισφέρει στο Όραμα 2035.
Φορολογική Δικαιοσύνη
Ο όρος «φορολογική δικαιοσύνη» χρησιμοποιείται συχνά, αλλά τι ακριβώς εννοούμε με αυτόν; Πώς μπορεί να ενσωματωθεί ουσιαστικά και εμπράκτως στη φορολογική μεταρρύθμιση ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις;
Και καταλήγουμε σε ένα σύνθετο και συνάμα σημαντικό θέμα, αυτό της φορολογικής δικαιοσύνης, η οποία δεν αφορά μόνον, τα δικαστήρια.
Η φορολογική δικαιοσύνη ξεκινά από την ίδια τη νομοθεσία. Εάν ο φορολογούμενος νιώθει ότι αδικείται ή / και ταλαιπωρείται, δεν βοηθά στη φορολογική συνείδηση και τότε ξεκινά η διάθεση για φοροαποφυγή και φοροδιαφυγή. Εδώ εισέρχεται η όλη ανάγκη για απλοποίηση και του φορολογικού πλαισίου και η εξάλειψη της άνισης μεταχείρισης των Κύπριων με των ξένων.
Στη συνέχεια έχουμε τη δημόσια υπηρεσία και την αντιμετώπιση του φορολογούμενου από το Τμήμα Φορολογίας. Οι επιβολή πρόσθετων φορολογιών χωρίς διεξαγωγή δέουσας έρευνας, με «προστατευτικές» φορολογίες με εξαναγκασμό του φορολογούμενου να προβεί σε ένσταση, η υπέρβαση εξουσίας και η επιβολή εξοντωτικών φορολογιών, αυξάνει την αντιπαράθεση και συσσωρεύει ενστάσεις και προσφυγές στα δικαστήρια.