Της Βάσιας Καττή
Η Κύπρος βρίσκεται ενώπιον μιας από τις σοβαρότερες υδατικές κρίσεις των τελευταίων δεκαετιών. Καταλαμβάνοντας τη δεύτερη θέση παγκοσμίως όσον αφορά το υδατικό στρες, η χώρα μας καλείται να εξισορροπήσει τις ανάγκες ενός κρίσιμου οικονομικού πυλώνα -του τουρισμού- με τη διαρκώς μειωμένη διαθεσιμότητα νερού. Μονάδες αφαλάτωσης και σχέδια χορηγιών επιστρατεύονται σε ένα σύνθετο «πλάνο επιβίωσης».
Το υδατικό στρες φτάνει το 80%. Η πληρότητα των φραγμάτων βρίσκεται στο 22,4%. Το καλοκαίρι προμηνύεται ιδιαίτερα.θερμό και οι τουριστικές υποδομές βρίσκονται στο επίκεντρο μίας κούρσας ανθεκτικότητας. Κι ενώ οι προοπτικές του τουρισμού παραμένουν ενθαρρυντικές, η επάρκεια νερού εξελίσσεται σε βασικό ζητούμενο για τη βιωσιμότητα του τομέα.
«Καμπανάκι» για τη λειψυδρία
Η Κύπρος κατατάσσεται στη δεύτερη θέση παγκοσμίως ως προς τον κίνδυνο λειψυδρίας, σύμφωνα με έκθεση του World Resources Institute, το οποίο ήδη από το 2023 είχε κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου. Η χώρα μας αντιμετωπίζει εξαιρετικά υψηλό υδατικό στρες, που φτάνει το 80%, δείκτης που αποτυπώνει την αναλογία μεταξύ κατανάλωσης και διαθεσιμότητας νερού.
Ακόμα και στο πιο αισιόδοξο σενάριο για το 2030, οι προβλέψεις του Ινστιτούτου παραμένουν ιδιαίτερα ανησυχητικές, καθώς το υδατικό στρες προβλέπεται να παραμείνει σε κρίσιμα επίπεδα.
Την ίδια στιγμή, η Κύπρος καταγράφει τη δεύτερη υψηλότερη κατανάλωση νερού ανά εκτάριο αρδευόμενης γης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επιβαρύνοντας περαιτέρω τους υδάτινους πόρους της.
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί και ο δείκτης εκμετάλλευσης νερού (WEI+), ο οποίος καταγράφει τα επίπεδα λειψυδρίας ανά χώρα. Το 2022 η Κύπρος σημείωσε το υψηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε., με τον δείκτη να ανέρχεται στο 71%, σημαντικά πάνω από το όριο του 40% που υποδηλώνει σοβαρή λειψυδρία. Η αύξηση είναι αισθητή συγκριτικά με το 2000, όταν ο δείκτης βρισκόταν στο 59,5%.
Σε βάθος χρόνου, ο WEI+ στην Κύπρο κινείται σταθερά σε υψηλά επίπεδα, κυμαινόμενος από 59,5% το 2000 έως και 76,7% το 2004, ενώ τις περισσότερες χρονιές ξεπερνά το 70%.
Επιπλέον, η εικόνα των φραγμάτων είναι αποθαρρυντική. Η πληρότητα ανέρχεται μόλις στο 22,4%, έναντι 43,8% την αντίστοιχη περίοδο το 2024, γεγονός που εντείνει τις ανησυχίες για επάρκεια νερού τους επόμενους μήνες.
Οι μονάδες από τα ΗΑΕ
Πριν μερικούς μήνες, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αποκάλυψε ότι το ζήτημα του υδατικού θα αντιμετωπιστεί με κινητές μονάδες αφαλάτωσης από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ). Ο Νίκος Χριστοδουλίδης ανέφερε ότι, στο πλαίσιο των άριστων δεσμών που διατηρεί η Λευκωσία με το Άμπου Ντάμπι, η Κυβέρνηση αποτάθηκε στα ΗΑΕ για αναζήτηση λύσεων.
Σημείωσε ότι αποφασίστηκε να δοθεί λύση μέσω αφαλατώσεων, οι οποίες θα καλύψουν τις ανάγκες της χώρας για το 2025, έως ότου εφαρμοστούν την επόμενη χρονιά τα μέτρα που έχει εξαγγείλει η Κυβέρνηση. Συγκεκριμένα, η λύση αφορά 14 κινητές μονάδες αφαλάτωσης. Η ημερήσια παραγωγή κάθε μονάδας ανέρχεται στα 1.140 κυβικά μέτρα πόσιμου νερού, ενώ η συνολική τους δυναμικότητα ανέρχεται σε 15.960 κυβικά μέτρα ημερησίως, ενισχύοντας σημαντικά τα υφιστάμενα αποθέματα.
Η εγκατάσταση των μονάδων θα επικεντρωθεί στις επαρχίες Λεμεσού και Πάφου - περιοχές που αναμένεται να βρεθούν αντιμέτωπες με εντονότερες πιέσεις λόγω της αυξημένης ζήτησης νερού κατά τους θερινούς μήνες. Πιο αναλυτικά, τέσσερις από τις μονάδες θα εγκατασταθούν στην επαρχία Πάφου και 10 στη Λεμεσό.
Να σημειωθεί ότι οι μονάδες αφαλάτωσης παραχωρήθηκαν δωρεάν στην Κυπριακή Δημοκρατία. Υπενθυμίζεται, άλλωστε, ότι Κύπρος και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν συνεργαστεί στενά για την υλοποίηση του ανθρωπιστικού διαδρόμου «Αμάλθεια».
Μονάδες αφαλάτωσης στα ξενοδοχεία
Το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος έχει προχωρήσει στην υλοποίηση ενός Σχεδίου Χορηγιών ύψους €3 εκατομμυρίων για την εγκατάσταση μικρών μονάδων αφαλάτωσης σε ξενοδοχεία. Το Σχέδιο, το οποίο θα διαρκέσει δύο χρόνια, έχει ενεργοποιηθεί για να ενισχύσει την αυτάρκεια των ξενοδοχειακών μονάδων σε πόσιμο νερό, μειώνοντας την εξάρτησή τους από τα κυβερνητικά συστήματα υδροδότησης.
Το Σχέδιο παρέχει ενίσχυση ήσσονος σημασίας (de minimis) για την αγορά ή μακροχρόνια μίσθωση (τουλάχιστον 5 ετών) μονάδων αφαλάτωσης κατάλληλης δυναμικότητας, με σκοπό την κάλυψη των ιδίων αναγκών των ξενοδοχείων. Παράλληλα, επιχορηγούνται και τα απαραίτητα συνοδά έργα:
· Έργα απόληψης θαλασσινού νερού, όπως γεωτρήσεις ή αγωγοί.
· Έργα διάθεσης της παραγόμενης άλμης, είτε μέσω αγωγών προς τη θάλασσα, είτε με κατασκευή δεξαμενών εξάτμισης ή παράκτιες γεωτρήσεις.
Η πρωτοβουλία στοχεύει να ενισχύσει την ανθεκτικότητα του τουριστικού τομέα απέναντι στην ανομβρία και να προωθήσει πιο βιώσιμες πρακτικές στον τρόπο χρήσης του νερού. Η αναμενόμενη αποσυμφόρηση του κρατικού δικτύου ύδρευσης θα επιτρέψει τη διοχέτευση νερού σε άλλες κρίσιμες ανάγκες, όπως η γεωργία ή η ύδρευση αστικών περιοχών.
Η χορηγία μπορεί να φτάσει έως €300.000 ανά επιχείρηση, ανάλογα με τη δυναμικότητα της μονάδας που θα εγκατασταθεί και το αν η εγκατάσταση είναι μεμονωμένη ή ομαδική.
Έντονο ενδιαφέρον από τους ξενοδόχους
«Μέσα από επαφές μας με ξενοδοχειακές μονάδες και συμβουλευτικές εταιρείες, φαίνεται ότι υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για εγκατάσταση μικρών ιδιωτικών μονάδων αφαλάτωσης», σημειώνει η Γιάννα Οικονομίδου, Ανώτερη Εκτελεστική Μηχανικός στο Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, Προϊστάμενη Υπηρεσίας Λειτουργίας και Συντήρησης Αρδευτικών Έργων. «Πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις με αριθμό ενδιαφερόμενων για καθοδήγησή τους ως προς τη διαδικασία υποβολής αίτησης, η οποία προϋποθέτει εκ των προτέρων διενέργεια σχεδιασμού εκ μέρους των ξενοδοχειακών μονάδων».
«Αρκετές μονάδες βρίσκονται ήδη σε προχωρημένο στάδιο και σύντομα αναμένεται η υποβολή των πρώτων αιτήσεων, με στόχο την ανθεκτικότητα των τουριστικών υποδομών και τη βιωσιμότητα του τομέα».
Μαθήματα από Ισπανία και Ελλάδα
Ο αγώνας για βιώσιμο τουρισμό σε συνθήκες λειψυδρίας απασχολεί όλο και περισσότερες χώρες της Μεσογείου, με την Ισπανία και την Ελλάδα να λαμβάνουν στοχευμένα μέτρα.
Στην Καταλονία, οι τουρίστες καλούνται να περιορίσουν την ημερήσια κατανάλωση νερού, ενώ έχουν τεθεί σε εφαρμογή αυστηροί περιορισμοί όπως η κατάργηση των ντους στις παραλίες και η απαγόρευση γεμίσματος πισινών με πόσιμο νερό. Παράλληλα, επιταχύνονται έργα επαναχρησιμοποίησης νερού και ενίσχυσης της δυναμικότητας των μονάδων αφαλάτωσης.
Στην Ελλάδα, που κατατάσσεται 19η παγκοσμίως ως προς τον κίνδυνο λειψυδρίας, εξετάζεται η χρήση θαλασσινού νερού σε πισίνες ξενοδοχείων στα νησιά. Τα ξενοδοχεία δεν θα αναγκαστούν να γεμίσουν τις πισίνες τους με θαλασσινό νερό, αλλά οι προτεινόμενοι κανονισμοί θα τους διευκολύνουν να κατασκευάσουν την υποδομή για να το πράξουν, αν τεθούν περιορισμοί στη χρήση του νερού.
«Η Κύπρος ξεχωρίζει πανευρωπαϊκά»
Σύμφωνα με την κα Οικονομίδου, η Κύπρος, όχι μόνο μελετά και αξιοποιεί τις καλές πρακτικές άλλων χωρών, αλλά συνδιαμορφώνει τις ευρωπαϊκές στρατηγικές, αποτελώντας παράδειγμα ενεργής εφαρμογής καινοτόμων λύσεων στη διαχείριση υδάτινων πόρων.
«Στο πλαίσιο της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60/ΕΚ, η Κύπρος συμμετέχει ενεργά στην ανταλλαγή τεχνογνωσίας και εμπειριών με άλλα Κράτη Μέλη, ιδιαίτερα με χώρες της Μεσογείου που αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις όπως λειψυδρία, ξηρασία και αυξημένες εποχικές ανάγκες λόγω τουρισμού. Μέσω της Ομάδας Εργασίας για τη λειψυδρία και ξηρασία, έχει διαπιστωθεί ότι πολλά από τα μέτρα που εφαρμόζει η Κύπρος αναγνωρίζονται ως πρωτοποριακά και καινοτόμα, προσφέροντας παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών προς υιοθέτηση από άλλα κράτη».
«Η Κύπρος ξεχωρίζει πανευρωπαϊκά, καθώς είναι το μόνο Κράτος Μέλος που έχει εφαρμόσει Σχέδιο Επιδότησης για Μονάδες Αφαλάτωσης σε ξενοδοχειακές μονάδες. Το μέτρο αυτό αποτελεί καινοτόμο χρηματοδοτικό εργαλείο, δίνει κίνητρα για αξιοποίηση μη συμβατικών πηγών νερού, μειώνοντας την εξάρτηση από τα αποθέματα γλυκού νερού και υποστηρίζει τη βιωσιμότητα του τουριστικού τομέα σε ένα πλαίσιο αυξανόμενης πίεσης στους υδατικούς πόρους».
Η πρόκληση της ενέργειας
Οι μονάδες αφαλάτωσης, αν και αναγκαίες, αυξάνουν την ενεργειακή ζήτηση, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες. Μιλώντας στο Economy Today, η Χαρά Κουσιάππα, εκπρόσωπος Τύπου του Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου (ΔΣΜΚ) εμφανίστηκε καθησυχαστική για το φετινό καλοκαίρι. Όπως ανέφερε, οι μονάδες αφαλάτωσης που αναμένεται να έρθουν για την καλοκαιρινή περίοδο φέτος είναι μικρές φορητές μονάδες χαμηλής ισχύος και δεν αναμένεται να επηρεάσουν με οποιονδήποτε τρόπο το σύστημα.
Όσο για το ενδεχόμενο να έρθουν μονάδες μεγαλύτερης ισχύος μελλοντικά, η ίδια σημείωσε ότι θα βοηθήσουν στη μείωση αποκοπών, αλλά μόνο αν έχουν ευέλικτη λειτουργία. «Δηλαδή να μπορούν να μεγιστοποιούν την παραγωγή τους κατά τις ώρες ηλιοφάνειας και να ελαχιστοποιούν τη ζήτησή τους σε ηλεκτρισμό τις ώρες αυξημένης ζήτησης από συμβατικές μονάδες, που είναι οι βραδινές ώρες αιχμής -6 με 10 το βράδυ. Τότε, θα βοηθήσουν και στη μείωση αποκοπών και δεν θα επηρεάσουν την επάρκεια γενικά».
Νερό και τουριστική συνείδηση
Το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, σε συνεργασία με το Υφυπουργείο Τουρισμού, επενδύει και στην ευαισθητοποίηση των επισκεπτών μας, με τη στρατηγική στόχευση να είναι σαφής: να ενισχυθεί η περιβαλλοντική συνείδηση χωρίς να πληγεί η τουριστική εμπειρία. «Η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των επισκεπτών μπορεί να συνδυαστεί με μια υψηλού επιπέδου τουριστική εμπειρία», αναφέρει σχετικά η κα Οικονομίδου.
«Είναι για αυτό που το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, σε συνεργασία με το Υφυπουργείο Τουρισμού, προωθεί μέτρα για ευαισθητοποίηση των τουριστών για την εξοικονόμηση νερού κατά την παραμονή τους στις ξενοδοχειακές μονάδες, όπως προώθηση πρακτικών για επαναχρησιμοποίηση πετσετών και σεντονιών».
Χωρίς μόνιμη λύση δεν υπάρχει σωτηρία
Η διαχείριση του νερού εξελίσσεται πλέον σε παράγοντα ανταγωνιστικότητας για τον κυπριακό τουρισμό. Από τη βιώσιμη χρήση των πόρων μας έως την εξοικονόμηση κόστους και την ενίσχυση της εικόνας της χώρας ως περιβαλλοντικά υπεύθυνου προορισμού, η εξίσωση είναι σύνθετη. Οι νέες μονάδες αφαλάτωσης, η επιτυχία του Σχεδίου Χορηγιών και η σωστή ενεργειακή διαχείριση ίσως αποτελέσουν το πιο πολύτιμο «όπλο» σε αυτή τη μάχη για το νερό.
Παρόλα αυτά, αν η Κύπρος δεν επενδύσει σε μακροπρόθεσμες λύσεις, το τίμημα δεν θα είναι μόνο περιβαλλοντικό, αλλά και οικονομικό. Γιατί ο τουρισμός δεν μπορεί να «ανθήσει» εκεί που το νερό τελειώνει.
* Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Economy Today, στο τεύχος Ιουνίου
Διαβάστε επίσης: Invest Cyprus: Η Κύπρος επιβεβαιώνει τη θέση της ως ελκυστικός προορισμός επενδύσεων