Οι δημογραφικές τάσεις – από τη γήρανση της Ευρώπης έως την εκρηκτική αύξηση του πληθυσμού στην Αφρική – επανασχεδιάζουν τις αγορές εργασίας, τη γεωγραφία της ανάπτυξης και τη διανομή ισχύος στις κοινωνίες. Το Transition Report 2025-26 της EBRD καταγράφει μια μεταμόρφωση χωρίς ιστορικό προηγούμενο.
Η Τράπεζα προειδοποιεί: χωρίς έγκαιρες πολιτικές για μετανάστευση, τεχνολογία και εργασία, οι οικονομίες της περιοχής της EBRD θα βρεθούν αντιμέτωπες με μόνιμη απώλεια δυναμικού παραγωγικότητας και ρυθμών ανάπτυξης.
Το «δημογραφικό σοκ» που αλλάζει τις ισορροπίες
Η EBRD ξεκινά τη μελέτη της με μια ξεκάθαρη διαπίστωση: η γήρανση και η μείωση του πληθυσμού δεν είναι πλέον σταδιακό φαινόμενο, αλλά μια επιταχυνόμενη τάση που πιέζει τις οικονομίες της Ευρώπης και των γειτονικών περιοχών. Οι γεννήσεις έχουν υποχωρήσει δραματικά σχεδόν σε όλες τις χώρες της περιοχής, ενώ σε πολλές περιπτώσεις η γονιμότητα βρίσκεται πολύ κάτω από το κρίσιμο όριο των 2,1 παιδιών ανά γυναίκα.
Σε αρκετές οικονομίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, ο δείκτης γονιμότητας έχει κατρακυλήσει κοντά στο 1,3 – επίπεδο που οδηγεί σε μείωση του πληθυσμού κατά 50% μέσα σε δύο γενιές. Η καθίζηση αυτή δεν είναι ούτε συγκυριακή ούτε αντιστρέφεται εύκολα, τονίζει η EBRD.
Η υπογεννητικότητα συνοδεύεται από:
- μαζική μετανάστευση νέων,
- γήρανση του εργατικού δυναμικού,
- σημαντική άνοδο στα ποσοστά ατεκνίας,
- καθυστέρηση στην έναρξη οικογένειας, που μειώνει ακόμη περισσότερο τις πιθανότητες δεύτερου ή τρίτου παιδιού.
Σύμφωνα με προσομοιώσεις της EBRD, η πιθανότητα να αποκτήσει κανείς τον επιθυμητό αριθμό παιδιών μειώνεται δραματικά όσο μετατίθεται η ηλικία πρώτης γέννας. Μια γυναίκα που ξεκινά οικογένεια στα 24 έχει 99% πιθανότητα να αποκτήσει δύο παιδιά· αν ξεκινήσει στα 32, η πιθανότητα πέφτει στο 64%.
Η «παγίδα χαμηλής γονιμότητας» και γιατί οι πολιτικές δεν αποδίδουν
Παρά το γεγονός ότι σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις της περιοχής έχουν υιοθετήσει πολιτικές ενίσχυσης της γονιμότητας – από επιδόματα και φοροαπαλλαγές μέχρι επιδοτούμενη παιδική μέριμνα και παρατεταμένες γονικές άδειες – ο αντίκτυπος παραμένει περιορισμένος.
Η EBRD τονίζει ότι:
- Τα μεγάλα πακέτα παροχών συχνά οδηγούν σε προσωρινά «σκαμπανεβάσματα» στις γεννήσεις, όχι σε μόνιμη άνοδο.
- Οι δομικές αιτίες – υψηλό κόστος κατοικίας, αστάθεια στην αγορά εργασίας, τιμωρητικά εργασιακά κόστη για τις γυναίκες με παιδιά – παραμένουν σχεδόν άθικτες.
- Η αλλαγή κοινωνικών προτύπων (γάμοι σε μεγαλύτερη ηλικία, αστικοποίηση, υψηλό κόστος ευκαιρίας για τους μορφωμένους νέους) λειτουργεί ανασταλτικά.
- Αποκαλυπτικό εύρημα της έκθεσης: Στις πιο ανεπτυγμένες οικονομίες, η «ψαλίδα γονιμότητας» διευρύνεται – οι άνθρωποι δηλώνουν ότι θα ήθελαν πάνω από δύο παιδιά, αλλά τελικά αποκτούν περίπου 1,5.
Οι αγορές εργασίας αλλάζουν ριζικά – και όχι μόνο λόγω γήρανσης
Η δημογραφική συρρίκνωση συμπίπτει με την επιτάχυνση της τεχνητής νοημοσύνης, δημιουργώντας διπλό σοκ στις αγορές εργασίας.
Το report καταγράφει ότι:
- Οι εταιρείες που υιοθετούν AI καταγράφουν αύξηση δεξιοτήτων στο προσωπικό τους και, σε μεγάλο ποσοστό, αύξηση εργαζομένων – σε αντίθεση με τον φόβο «τεχνολογικής ανεργίας».
- Περίπου 30% των επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν AI δήλωσαν αύξηση προσωπικού.
- Οι μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν AI για αυτοματοποίηση ροών εργασίας και λήψη αποφάσεων.
- Οι μικρές επιχειρήσεις περιορίζονται σε chatbots και βασικές εφαρμογές, κινδυνεύοντας να μείνουν τεχνολογικά πίσω.
Η EBRD προειδοποιεί ότι η ψηφιακή ανισότητα μεταξύ μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων μπορεί να διευρύνει το χάσμα παραγωγικότητας και να καθορίσει ποιος θα επιβιώσει στις νέες αγορές.
Παράλληλα, η γήρανση αναγκάζει τις οικονομίες να στραφούν σε «age-friendly» επαγγέλματα – εργασίες με λιγότερη φυσική καταπόνηση, ευελιξία και προσαρμογή στις ανάγκες μεγαλύτερων εργαζομένων.
Μετανάστευση: το μεγαλύτερο ταμπού
Σε οικονομίες που χάνουν εργατικό δυναμικό, η EBRD είναι ξεκάθαρη: χωρίς ελεγχόμενη μετανάστευση, η παραγωγική βάση θα συρρικνωθεί επικίνδυνα.
Παρά την ανάγκη:
- οι κοινωνίες γίνονται πιο συντηρητικές καθώς γερνούν,
- οι μεγαλύτερες ηλικίες – που έχουν αυξημένο πολιτικό βάρος – είναι λιγότερο θετικές σε μεταρρυθμίσεις συντάξεων, αύξηση ηλικίας συνταξιοδότησης και εισροή ξένων εργαζομένων.
Το report σημειώνει ότι η πολιτική αντίσταση θα ενταθεί όσο γερνάνε οι πληθυσμοί: γι’ αυτό απαιτούνται έγκαιρες, καλά επικοινωνημένες μεταρρυθμίσεις, πριν δημιουργηθούν ανεπανάληπτες πιέσεις στα συστήματα υγείας, πρόνοιας και συντάξεων.
Η ασύμμετρη δημογραφική πραγματικότητα του αύριο
Η EBRD περιγράφει μια περιοχή όπου οι δημογραφικές συχνότητες δεν χτυπούν με τον ίδιο ρυθμό:
1. Υπογεννητικότητα και γήρανση στην Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια
Μείωση πληθυσμού, φυγή νέων, αύξηση ατεκνίας.
2. Νεανικοί πληθυσμοί στην Κεντρική Ασία και το SEMED
Αναπτυξιακό πλεονέκτημα – αλλά μόνο αν δημιουργηθούν αρκετές νέες θέσεις εργασίας υψηλής ποιότητας.
3. Ραγδαίως μειούμενη γονιμότητα στην Τουρκία και στη Βόρεια Αφρική
Παρά τις ακόμη υψηλότερες γεννήσεις, η πτώση είναι ταχεία και ενδέχεται να συναντήσει σύντομα το επίπεδο της Ευρώπης.
4. Δημογραφική έκρηξη στην Υποσαχάρια Αφρική
Ένα «παράθυρο ευκαιρίας» για δημογραφικό μέρισμα, υπό την προϋπόθεση ότι οι οικονομίες μπορούν να απορροφήσουν το νέο εργατικό δυναμικό.
Τι πρέπει να κάνουν οι κυβερνήσεις
Η Τράπεζα δεν μένει στη διάγνωση· ζητά ένα νέο οικονομικό μοντέλο με άξονες:
1. Παράταση του εργασιακού βίου
Με πολιτικές που επιτρέπουν σε μεγαλύτερους εργαζομένους να παραμένουν παραγωγικοί και ενεργοί.
2. Ενισχυμένη συμμετοχή των γυναικών
Μέσω ασφαλούς παιδικής μέριμνας, ευέλικτων ωραρίων και μείωσης των «ποινών μητρότητας».
3. Στοχευμένη υιοθέτηση τεχνητής νοημοσύνης
Με προγράμματα για μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ώστε να μην μείνουν εκτός της νέας οικονομίας.
4. Ελεγχόμενη, αλλά ουσιαστική, μετανάστευση
Ως βασικό εργαλείο αποτροπής της συρρίκνωσης του εργατικού δυναμικού.
5. Μεταρρυθμίσεις στις συντάξεις και τα υγειονομικά συστήματα
Για να παραμείνουν βιώσιμα σε κοινωνίες όπου οι ηλικιωμένοι αυξάνονται ταχύτερα από τους εργαζόμενους.
Ο χρόνος τελειώνει
Το Transition Report 2025-26 καταλήγει με μια προειδοποίηση: οι κοινωνίες αλλάζουν πιο γρήγορα από τις πολιτικές. Η γήρανση, η πτώση των γεννήσεων και η τεχνολογική μετάβαση συνιστούν ένα τρίπτυχο προκλήσεων που δεν λύνονται με επιμέρους παρεμβάσεις.
Χωρίς άμεση δράση, οι οικονομίες της περιοχής θα βρεθούν μπροστά σε μια μακρά περίοδο χαμηλής ανάπτυξης, ελλείψεων εργατικού δυναμικού και κοινωνικών εντάσεων.
Αντιστρόφως, όσες χώρες κινηθούν γρήγορα, επενδύσουν στην τεχνολογία και υιοθετήσουν πραγματικά συμπεριληπτικές πολιτικές εργασίας και μετανάστευσης, μπορούν να μετατρέψουν τη δημογραφική πρόκληση σε στρατηγικό πλεονέκτημα.
Πηγή: naftemporiki.gr
Διαβάστε επίσης: Στάσιμη η γερμανική οικονομία με μείωση εξαγωγών και δαπανών από τα νοικοκυριά