Του δρα Ανδρέα Πουλλικκά*
Στις 28 Απριλίου 2025, ένα από τα σοβαρότερα ενεργειακά συμβάντα στην πρόσφατη ευρωπαϊκή ιστορία κτύπησε την Ιβηρική χερσόνησο, βυθίζοντας την Ισπανία και την Πορτογαλία στο σκοτάδι. Περίπου 60 εκατομμύρια πολίτες έμειναν χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα για ώρες – σε κάποιες περιπτώσεις για σχεδόν μία ημέρα. Το γεγονός προκάλεσε επτά θανάτους, σημαντική αναστάτωση στην καθημερινότητα και απώλειες άνω του 1,6 δισεκατομμυρίου ευρώ. Οι επίσημες εκθέσεις που δημοσιεύτηκαν τον Ιούνιο του 2025 επιβεβαιώνουν αυτό που πολλοί ειδικοί προειδοποιούσαν εδώ και καιρό: χωρίς κατάλληλη υποστήριξη, η ενεργειακή μετάβαση μπορεί να οδηγήσει σε δομικά ρήγματα.
Το σύστημα ηλεκτροδότησης των δύο χωρών βρέθηκε εκτεθειμένο σε αλληλουχία τεχνικών αστοχιών, εξαιτίας της ανεπαρκούς συμμετοχής θερμικών μονάδων, της υπέρμετρης εξάρτησης από ΑΠΕ και της έλλειψης συνδεσιμότητας με την υπόλοιπη Ευρώπη. Οι αναφορές περιλαμβάνουν 15 σαφείς συστάσεις για αποθήκευση ενέργειας, μετατροπείς grid-forming και ενίσχυση του ελέγχου τάσης. Η περίπτωση της Ιβηρικής αποτελεί ένα αυστηρό, αλλά πολύτιμο, μάθημα για χώρες με παρόμοια χαρακτηριστικά — όπως η Κύπρος.
Οι εκθέσεις φέρνουν στο φως τις αιτίες
Η δημοσίευση των επίσημων εκθέσεων για την εκτεταμένη διακοπή της τροφοδοσίας ηλεκτρισμού της 28ης Απριλίου 2025 στην Ισπανία και την Πορτογαλία έφερε στο φως τις πραγματικές αιτίες του συμβάντος που άφησε χωρίς ηλεκτρισμό 60 εκατομμύρια ανθρώπους για έως και 18 ώρες. Οι δύο κεντρικές εκθέσεις, της ισπανικής κυβέρνησης της 17ης Ιουνίου και της Red Eléctrica (Διαχειριστής του Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρισμού της Ισπανίας) της 18ης Ιουνίου, καταλήγουν σε συμπεράσματα που αποκαλύπτουν μια πολύπλοκη αλυσίδα τεχνικών αποτυχιών και διαχειριστικών λαθών. Οι επίσημες εκθέσεις επιβεβαιώνουν ότι η εκτεταμένη διακοπή τροφοδοσίας ηλεκτρισμού προκλήθηκε από μία αλληλουχία τεχνικών αποτυχιών που ξεκίνησε με μικρές βλάβες στο νότιο τμήμα της Ισπανίας. Συγκεκριμένα, στις 12:33 (ώρα Ισπανίας), μια μονάδα ηλεκτροπαραγωγής στη Γρανάδα τέθηκε εκτός λειτουργίας, ακολουθημένη από άλλες δύο μονάδες ηλεκτροπαραγωγής στο Μπαδαχόζ και τη Σεβίλλη. Αυτό οδήγησε σε απώλεια παραγωγικής ικανότητας 2200 μεγαβάτ και προκάλεσε πτώση συχνότητας και αύξηση τάσης, με αποτέλεσμα την αλυσιδωτή απενεργοποίηση της ηλεκτροπαραγωγής του ηλεκτρικού συστήματος. Μέσα σε πέντε δευτερόλεπτα η απώλεια παραγωγικής ικανότητας έφτασε τα 15 γκιγκαβάτ, περίπου το 60% της ζήτησης και ολόκληρο το ηλεκτρικό δίκτυο της Ιβηρικής χερσονήσου κατέρρευσε.
Κατ’ αρχή, οι επίσημες εκθέσεις απέκλεισαν κατηγορηματικά την κυβερνοεπίθεση ως αιτία. Η μεγαλύτερη έρευνα κυβερνοασφάλειας στην ιστορία της Ισπανίας, με τη συμμετοχή περισσότερων από 75 εμπειρογνωμόνων, ανέλυσε 133 γκιγκαμπάιτ δεδομένων και δεν βρέθηκε κανένα στοιχείο κυβερνοεπίθεσης.
Η βασική αιτία ήταν η χαμηλή συμμετοχή των θερμικών μονάδων που είχαν προγραμματιστεί να λειτουργούν. Η Red Eléctrica δεν είχε προγραμματίσει ικανό αριθμό συμβατικών μονάδων (κυρίως φυσικού αερίου) να είναι σε λειτουργία, με αποτέλεσμα το σύστημα να μην έχει επαρκή δυναμική ικανότητα ελέγχου τάσης. Όπως δήλωσε η Υπουργός Ενέργειας της Ισπανίας Σάρα Άαγκενσεν «Έκαναν τους υπολογισμούς τους και εκτίμησαν ότι δεν ήταν απαραίτητο να ενεργοποιηθούν περισσότερες θερμικές μονάδες». Η εκτεταμένη διακοπή της τροφοδοσίας ηλεκτρισμού είχε καταστροφικές επιπτώσεις, με τουλάχιστον επτά θανάτους στην Ισπανία και ένα στην Πορτογαλία που σχετίζονταν με το συμβάν. Οι οικονομικές απώλειες εκτιμήθηκαν σε 1,6 δισεκατομμύρια ευρώ. Η αποκατάσταση του συστήματος ολοκληρώθηκε μέσα σε 23 ώρες στην Ισπανία και μέσα σε 11 ώρες στην Πορτογαλία.
Η χαμηλή αδράνεια συνέβαλε στην κατάρρευση του συστήματος
Οι επίσημες εκθέσεις επιβεβαιώνουν πλήρως τις επιστημονικές εκτιμήσεις που διατυπώθηκαν αμέσως μετά το συμβάν από εμπειρογνώμονες του τομέα. Συγκεκριμένα, οι προβλέψεις για τα τεχνικά αίτια και τις διαρθρωτικές αδυναμίες του ηλεκτρικού συστήματος που είχαμε αναφέρει μετά το συμβάν αποδείχθηκαν ακριβείς. Οι εκθέσεις επιβεβαιώνουν ότι το σύστημα βρισκόταν σε κατάσταση υψηλής παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) με περιορισμένη συμμετοχή θερμικών μονάδων. Όπως αναφέρει ο ENTSO-E (Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Ηλεκτρισμού) «Η διαθέσιμη πληροφόρηση δείχνει ότι στις 28 Απριλίου, το Ιβηρικό σύστημα λειτουργούσε με επαρκή αποθέματα για τη διαχείριση συνήθων ανισορροπιών». Ωστόσο, η χαμηλή αδράνεια συνέβαλε στην ταχεία κατάρρευση του συστήματος όταν προέκυψαν τα προβλήματα. Η εκτίμηση για την ανάγκη διατήρησης ικανού αριθμού συμβατικών μονάδων για παροχή αδράνειας και ελέγχου συχνότητας επιβεβαιώθηκε πλήρως. Η Red Eléctrica αναγνώρισε ότι δεν είχε προγραμματίσει ικανό αριθμό θερμικών μονάδων να λειτουργούν κατά τις κρίσιμες ώρες. Οι προβλέψεις για το φαινόμενο των διαδοχικών αποτυχιών (cascading failures) σε συνθήκες χαμηλής αδράνειας επιβεβαιώθηκαν. Όπως περιγράφει η κυβερνητική έκθεση «Μία σειρά από σωρευτικές περιστάσεις που ξεπέρασαν κατά πολύ το κριτήριο ασφαλείας N-1, οδήγησαν σε πρόβλημα υπέρτασης και προκάλεσαν αλυσιδωτή απενεργοποίηση της παραγωγής». Η «ενεργειακή νησίδα» της Ιβηρικής χερσονήσου λόγω περιορισμένων διασυνδέσεων με την υπόλοιπη Ευρώπη επιβεβαιώθηκε ως κρίσιμος παράγοντας. Οι διασυνδέσεις με τη Γαλλία (2,8 γκιγκαβάτ εισαγωγικής ικανότητας) αποδείχθηκαν ανεπαρκείς για τη σταθεροποίηση του ηλεκτρικού συστήματος.
Οι 15 συστάσεις στις εκθέσεις
Οι επίσημες εκθέσεις προτείνουν 15 συγκεκριμένες συστάσεις που συνάδουν πλήρως με τις προηγούμενες επιστημονικές υποδείξεις. Η κύρια σύσταση των εκθέσεων είναι η υιοθέτηση δυναμικών υπηρεσιών ελέγχου τάσης που καλύπτουν όλες τις δραστηριότητες παραγωγής. Συγκεκριμένα, προτείνεται να επιτραπεί στις ανανεώσιμες πηγές και τα συστήματα αποθήκευσης να παρέχουν υπηρεσίες ελέγχου τάσης. Όπως σημειώνει η κυβερνητική έκθεση: «Αυτή η αλλαγή θα βελτιώσει την αξιοπιστία, εκτός από τη μείωση του κόστους και της ρύπανσης». Επίσης, η ισπανική κυβέρνηση συστήνει «ενίσχυση της ηλεκτρικής αποθήκευσης» για «αυξημένη ανθεκτικότητα και ευελιξία του ηλεκτρικού συστήματος». Αυτή η σύσταση συμπίπτει πλήρως με τις προηγούμενες υποδείξεις για την ανάγκη συστημάτων αποθήκευσης ως κρίσιμου στοιχείου για τη σταθεροποίηση του δικτύου. Οι εκθέσεις αναγνωρίζουν την ανάγκη για προηγμένες τεχνολογίες όπως οι μετατροπείς διαμόρφωσης δικτύου (grid-forming inverters), που μπορούν να παρέχουν συνθετική αδράνεια και να ενισχύσουν τη σταθερότητα του ηλεκτρικού συστήματος. Η ενίσχυση των διασυνδέσεων με τη Γαλλία και κατ’ επέκταση με την εσωτερική αγορά ηλεκτρισμού της Ε.Ε. αποτελεί κεντρική σύσταση των εκθέσεων. Όπως αναφέρεται: «Η ενίσχυση της ικανότητας διασύνδεσης μεταξύ συνόρων, ιδιαίτερα μεταξύ Ιβηρικής χερσονήσου και υπόλοιπης Ευρώπης, θα βοηθήσει επίσης στη μείωση του κινδύνου περιφερειακών διακοπών της τροφοδοσίας ηλεκτρισμού». Οι εκθέσεις τονίζουν την ανάγκη για βελτιωμένη πρόβλεψη και προγραμματισμό των αναγκών του συστήματος. Η Red Eléctrica πρέπει να αναπτύξει καλύτερες μεθόδους για την εκτίμηση των αναγκών σε θερμικές μονάδες και υπηρεσίες ελέγχου τάσης.
Κομβικό γεγονός για την ευρωπαϊκή ενέργεια
Το μπλακάουτ της Ιβηρικής χερσονήσου αποτελεί κομβικό γεγονός για την ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική. Οι επίσημες εκθέσεις επιβεβαιώνουν πλήρως τις επιστημονικές εκτιμήσεις που διατυπώθηκαν αμέσως μετά το συμβάν, αποδεικνύοντας τη σημασία της επιστημονικής ανάλυσης και της έγκαιρης αναγνώρισης των κινδύνων. Οι συστάσεις που προκύπτουν από τις επίσημες εκθέσεις, όπως, ενίσχυση της αποθήκευσης, υιοθέτηση μετατροπέων διαμόρφωσης δικτύου (grid-forming inverters), βελτίωση των ηλεκτρικών διασυνδέσεων και ενίσχυση του ελέγχου τάσης, συμπίπτουν πλήρως με τις προηγούμενες επιστημονικές υποδείξεις, αποδεικνύοντας τη σημασία της προνοητικής επιστημονικής ανάλυσης.
Το πάθημα, μάθημα για την Κύπρο
Το παράδειγμα της Ιβηρικής χερσονήσου αποτελεί κρίσιμο μάθημα για την Κύπρο, η οποία παρουσιάζει παρόμοια χαρακτηριστικά «ενεργειακής νησίδας» και αυξανόμενη διείσδυση ΑΠΕ. Για να αποφευχθούν αντίστοιχα φαινόμενα, η Κύπρος οφείλει: (α) να ενισχύσει τις διασυνδέσεις με γειτονικές χώρες ώστε να μειώσει την ενεργειακή απομόνωση (π.χ., μέσω του GSI με την άμεση συνδρομή της Ε.Ε. για την επίλυση των γεωπολιτικών προβλημάτων που έχουν προκύψει), (β) να επενδύσει, παρά τις καθυστερήσεις που έχουν προκύψει, άμεσα σε αποθήκευση ενέργειας για την εξισορρόπηση της μεταβλητότητας των ΑΠΕ και (γ) να υιοθετήσει τεχνολογίες μετατροπέων διαμόρφωσης δικτύου (grid-forming inverters) και σύγχρονα συστήματα ελέγχου τάσης, ώστε να διασφαλίσει τη σταθερότητα του ηλεκτρικού δικτύου. Η ενεργειακή μετάβαση δεν πρέπει να σταματήσει, αλλά πρέπει να γίνει με υπευθυνότητα και επιστημονική επάρκεια. Το μάθημα της Ιβηρικής χερσονήσου είναι σαφές: η επένδυση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πρέπει να συνοδεύεται από παράλληλες επενδύσεις στην αποθήκευση, τη σταθεροποίηση του δικτύου και τη βελτίωση των ηλεκτρικών διασυνδέσεων.
*Καθηγητού Ενεργειακών Συστημάτων Frederick University
- Διαβάστε επίσης: Άρχισαν οι πληρωμές σε κουρεμένους – Έγιναν τα πρώτα 200 εμβάσματα