Συνέντευξη στη Βάσια Καττή
Από την ανεργία του 17% στο 4% της σχεδόν πλήρους απασχόλησης, η κυπριακή αγορά εργασίας έχει αλλάξει ριζικά μέσα σε μια δεκαετία. Παρόλα αυτά, η έλλειψη προσωπικού παραμένει σήμερα ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις της χώρας μας.
«Δεν υπάρχει ένας μόνο λόγος που σχετίζεται με την έλλειψη προσωπικού», σημειώνει σε συνέντευξή της στο Economy Today η Γενική Γραμματέας της ΠΕΟ, Σωτηρούλα Χαραλάμπους, υπογραμμίζοντας πως η συζήτηση δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο στους μισθούς, αλλά πρέπει να επεκτείνεται στις συνθήκες εργασίας, στις προσδοκίες των νέων και στον ρόλο των συλλογικών συμβάσεων.
Παράλληλα, τονίζει ότι η Τεχνολογία, αν και πολύτιμο εργαλείο, συχνά λειτουργεί ως μηχανισμός «αποκοινωνικοποίησης και αποσυνδικαλιστικοποίησης», την ώρα που θα έπρεπε να αξιοποιείται προς όφελος των εργαζόμενων.
Το φαινόμενο της έλλειψης προσωπικού
Πώς εξηγείτε το φαινόμενο της έλλειψης προσωπικού σε μια αγορά που καταγράφει σχεδόν πλήρη απασχόληση; Ποια θεωρείτε ότι είναι τα βαθύτερα αίτια;
Θεωρώ ότι δεν υπάρχει ένας μόνο λόγος που σχετίζεται με την έλλειψη προσωπικού. Σε κάθε τομέα, αυτό το φαινόμενο έχει τις δικές του αιτίες. Για παράδειγμα, στα ξενοδοχειακά επαγγέλματα και στον τομέα της εστίασης, ένας βασικός λόγος είναι ότι, ιδιαίτερα στις παραλιακές περιοχές της Κύπρου, η εργασία είναι εποχιακή. Μέσα στην κρίση σημειώθηκε μεγάλη μείωση στους μισθούς, ιδιαίτερα για όσους δεν καλύπτονται από συλλογικές συμβάσεις. Σε αυτά τα επαγγέλματα, λόγω της εποχικότητας, ο κόσμος δεν βλέπει προοπτικές επαγγελματικής ανέλιξης. Έτσι, πολλοί νέοι απομακρύνθηκαν από τα ξενοδοχειακά επαγγέλματα, κάτι που σχετίζεται τόσο με τους όρους όσο και με τις συνθήκες απασχόλησης.
Στα τεχνικά επαγγέλματα, οι λόγοι είναι διαφορετικοί. Πρόκειται για δύσκολα επαγγέλματα που δεν προτιμώνται από τους νέους, ενώ και εδώ, σε γενικές γραμμές, η έλλειψη εργατικού δυναμικού σχετίζεται με τους όρους και τις συνθήκες απασχόλησης.
Υπάρχουν επίσης τομείς όπως η Πληροφορική, όπου οι ελλείψεις είναι πιο πρόσφατες. Κατά τη δική μας εκτίμηση, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, λόγω της πολιτικής προσέλκυσης εταιρειών τεχνολογίας, η αγορά δεν διαθέτει επαρκές ανθρώπινο δυναμικό για να καλύψει τις ανάγκες τους.
Θα έλεγα, λοιπόν, ότι δεν είναι μονοσήμαντοι οι λόγοι, είναι πάρα πολλοί και διαφορετικοί. Υπάρχουν, βεβαίως και επαγγέλματα που δεν θεωρούνται ελκυστικά από τους Κύπριους, όπως εκείνα στους τομείς της καθαριότητας ή της ανακύκλωσης. Και αυτό οφείλεται στις δύσκολες συνθήκες, στους χαμηλούς μισθούς, αλλά και στο γεγονός ότι βρισκόμαστε σε μια κοινωνία όπου η πλειοψηφία είναι πλέον απόφοιτοι Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, συχνά και μεταπτυχιακού επιπέδου. Είναι, λοιπόν, δύσκολο να βρεθούν εργατικά χέρια για επαγγέλματα χειρωνακτικά και χαμηλής ή μηδενικής εξειδίκευσης.
Μισθοί, δεξιότητες και συνθήκες εργασίας
Τι θεωρείτε ότι φταίει περισσότερο; Η έλλειψη δεξιοτήτων, οι χαμηλοί μισθοί ή οι συνθήκες εργασίας;
Θα έλεγα και τα τρία. Οι χαμηλοί μισθοί και οι συνθήκες εργασίας, σύμφωνα με τη δική μας εμπειρία, ιδίως στους χώρους όπου υπάρχει συνδικαλιστική παρουσία, είναι καθοριστικοί παράγοντες. Η οικονομική κρίση και η «επίθεση» που δέχθηκαν οι μισθοί και τα ωφελήματα οδήγησαν πολλούς εργαζόμενους είτε να μείνουν άνεργοι και να μην επιστρέψουν, είτε να αναζητήσουν επαγγέλματα σε τομείς με καλύτερους όρους απασχόλησης.
Ένας άλλος λόγος είναι, βεβαίως, οι ίδιες οι συνθήκες εργασίας. Ο τομέας των Ξενοδοχείων και της Εστίασης για παράδειγμα, παρουσιάζει από τα υψηλότερα ποσοστά εργατικών ατυχημάτων, επειδή είναι τομέας Έντασης Εργασίας, ιδιαίτερα κατά την τουριστική περίοδο. Αυτοί οι εργαζόμενοι μπορεί να βγάλουν ολόκληρο καλοκαίρι με πολύ λίγο χρόνο ξεκούρασης. Κάτι αντίστοιχο ισχύει και στον Κατασκευαστικό τομέα, όπου οι συνθήκες εργασίας είναι ιδιαίτερα δύσκολες.
Υπάρχει, επίσης, το ζήτημα της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων. Συχνά, η γνώση που αποκτά ένας άνθρωπος μέσα από το πανεπιστήμιο δεν ταιριάζει με τις ανάγκες της εργασίας που τελικά ασκεί. Γι’ αυτόν τον λόγο, εμείς ως ΠΕΟ στηρίξαμε τη δημιουργία των Μεταλυκειακών Ινστιτούτων Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, που βοηθούν είτε νέους αποφοίτους είτε εργαζόμενους με πεπαλαιωμένα προσόντα να αποκτήσουν νέες δεξιότητες. Ιδιαίτερη έμφαση χρειάζεται και στην ψηφιακή κατάρτιση, όπου διαπιστώνεται σημαντικό έλλειμμα και δυστυχώς, περιορισμένη διάθεση από τους εργοδότες να επενδύσουν στην εκπαίδευση του προσωπικού τους.
Νέες προσδοκίες
Έχουν αλλάξει τα «θέλω» των εργαζόμενων τα τελευταία χρόνια; Τι ζητούν πλέον οι νέες γενιές από μια δουλειά;
Είναι προφανές ότι οι εργαζόμενοι σήμερα δεν ζητούν μόνο έναν καλό μισθό και καλούς όρους απασχόλησης. Θέλουν επίσης να νιώθουν ικανοποίηση από την εργασία τους. Έρευνες έχουν δείξει ότι πολλοί Κύπριοι δηλώνουν ότι δεν είναι καθόλου ικανοποιημένοι από τη δουλειά τους, κυρίως λόγω χαμηλών μισθών, όρων απασχόλησης και συνθηκών εργασίας. Αυτό έχει να κάνει και με το γεγονός ότι η πλειοψηφία των εργαζόμενων διαθέτει σήμερα πολύ υψηλό μορφωτικό επίπεδο, όπως προαναφέραμε. Μπορεί να μην έχει εξειδίκευση, αλλά έχει πολύ περισσότερες γνώσεις από τη δική μας τη γενιά.
Πολλοί νέοι εισέρχονται στην αγορά με χαμηλούς όρους απασχόλησης, χωρίς βασικά δικαιώματα, χωρίς 13ο μισθό ή Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή. Γι’ αυτό εμείς εστιάζουμε τόσο στην ανάγκη ρύθμισης των όρων απασχόλησης με συλλογική σύμβαση εργασίας.
Επιπλέον, οι εργαζόμενοι ζητούν καλύτερη ισορροπία μεταξύ εργασίας και οικογένειας, περισσότερο ελεύθερο χρόνο και δομές στήριξης, για παράδειγμα, ωφελήματα που δίνουν τη δυνατότητα να έχουν στήριξη στις διακοπές τους, στήριξη σε ό,τι αφορά τα παιδιά και την οικογένειά τους. Όλα αυτά είναι στοιχεία τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για τους νέους.
Σε σχέση με την «ευελιξία», θεωρούμε σημαντικό στο πλαίσιο απασχόλησης να υπάρχουν ρυθμίσεις που επιτρέπουν στους γονείς να παίρνουν πληρωμένη γονική άδεια ή άδεια πατρότητας και διευκολύνσεις για τη φροντίδα των παιδιών. Εκείνο που συχνά παρουσιάζεται ως ευελιξία –όπως η τετραήμερη εργασία– δεν είναι πάντα τέτοιο στην πράξη, αφού σε πολλές περιπτώσεις απλώς μεταφέρεται η εργασία σε άλλες περιόδους. Το ουσιαστικό ζητούμενο είναι να υπάρχουν σωστοί όροι απασχόλησης, δίκαιη αμοιβή και σωστό πλαίσιο, που αξιοποιεί τις γνώσεις και δεξιότητες του κάθε εργαζόμενου.
Οι κυπριακές επιχειρήσεις και ο ρόλος των συλλογικών συμβάσεων
Θεωρείτε ότι οι επιχειρήσεις δίνουν τη σημασία που πρέπει στη διατήρηση προσωπικού, μέσα από καλύτερους όρους απασχόλησης και σταθερότητας;
Δεν θέλω να είμαι ούτε αφοριστική ούτε να γενικεύω. Όμως, το γενικό συμπέρασμα –και αυτό επιβεβαιώνεται και από δημοσκοπήσεις– είναι ότι οι εργαζόμενοι στην Κύπρο εργάζονται πολλές ώρες, έχουμε από τα υψηλότερα ποσοστά ωρών εργασίας στην Ευρώπη και παράλληλα από τους χαμηλότερους μέσους μισθούς. Πολλοί αναγκάζονται να δουλεύουν περισσότερο για να εξασφαλίσουν καλύτερο μισθό. Επίσης, οι κυπριακές επιχειρήσεις, στατιστικά, δεν επενδύουν μεγάλα ποσά στην κατάρτιση και επιμόρφωση του προσωπικού τους. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις.
Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος των συλλογικών συμβάσεων σε αυτή τη νέα πραγματικότητα της αγοράς εργασίας;
Εκεί και όπου υπάρχουν συλλογικές συμβάσεις και συνδικαλιστική παρουσία, αρκετά από τα παραπάνω ζητήματα ρυθμίζονται, γι’ αυτό και βλέπουμε μεγαλύτερη σταθερότητα στην παραμονή του εργατικού δυναμικού στις θέσεις εργασίας. Οι συμβάσεις περιλαμβάνουν πληρωμένο χρόνο εκπαίδευσης, επιτροπές ασφάλειας και υγείας, πληρωμένες άδειες μητρότητας και πατρότητας, γονική άδεια, ταμεία ευημερίας για σκοπούς αναψυχής και ανάπαυσης. Σε αυτούς τους χώρους βλέπουμε καλύτερη σχέση μεταξύ εργαζόμενων και επιχειρήσεων, κάτι που βελτιώνει και την οργάνωση της εργασίας και τα αποτελέσματα από την εργασία.
Τεχνολογία και τηλεργασία
Η Τεχνολογία και η Τηλεργασία άλλαξαν πολλά. Πώς βλέπετε να επηρεάζουν τις εργασιακές σχέσεις και τα δικαιώματα των εργαζόμενων;
Η χρήση της Τεχνολογίας απομακρύνει ολοένα και περισσότερο τον εργαζόμενο από το φυσικό πεδίο διεξαγωγής της εργασίας. Αυτό λειτουργεί, κατά κάποιο τρόπο, ως μηχανισμός αποκοινωνικοποίησης και αποσυνδικαλιστικοποίησης, αφού όταν ο καθένας εργάζεται μόνος του, αποδυναμώνεται η συλλογικότητα και η αίσθηση κοινότητας στον χώρο εργασίας.
Παράλληλα, καλλιεργείται η ψευδαίσθηση ότι ο κάθε εργαζόμενος μπορεί να ρυθμίζει μόνος του τον χρόνο και τον τόπο εργασίας του, χωρίς να χρειάζεται συνδικαλιστική παρουσία και προστασία. Κατά τη δική μας εκτίμηση, είναι και αυτός ένας λόγος για τον οποίο θέλουν να σπρώξουν τους εργαζόμενους σε αυτές τις μορφές εργασίας.
Από την άλλη, δεν είμαστε αρνητικοί απέναντι στην Τεχνολογία ή στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Μπορούν και πρέπει να αξιοποιηθούν προς όφελος των εργαζόμενων, για τη μείωση της έντασης της εργασίας, της φυσικής καταπόνησης και των εργατικών ατυχημάτων, καθώς και για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων.
Όσον αφορά την τηλεργασία, έχουμε ξεκαθαρίσει ότι το βασικό ζητούμενο είναι εκεί και όπου χρησιμοποιείται η τηλεργασία να υπάρχει ρυθμισμένο πλαίσιο μέσα από τις συλλογικές συμβάσεις. Η τηλεργασία πρέπει να αποτελεί ελεύθερη επιλογή του εργαζόμενου, να είναι ξεκάθαρο το ωράριο και το όριο μεταξύ εργασίας και ιδιωτικής ζωής, να υπάρχει το δικαίωμα αποσύνδεσης και να μην επιβαρύνεται ο εργαζόμενος με το κόστος που συνεπάγεται η εργασία από το σπίτι.
Διαβάστε επίσης: A. Mάτσας: Η αγορά εργασίας έχει απορρυθμιστεί