Του Κυριάκου Ε. Γεωργίου*
Ζούμε σε δύσκολους, απρόβλεπτους, δυναμικούς, γρήγορους καιρούς. Διεθνώς επικρατεί ένα συναλλακτικό, κυνικό σύστημα διεθνών σχέσεων όπως το περιέγραψε ο παππούς ο Θουκυδίδης, ο ισχυρός προχωρά όσο του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του. Επίσης ο παππούς ο Θουκυδίδης προτείνει ότι τα πλείστα ζητήματα στη δημόσια σφαίρα ή και κρίσεις είναι πολύπλοκα πολυπαραγοντικά θέματα.
Μια προέκταση αυτής της κατάστασης είναι ότι οι παραδοσιακοί πολιτικοί, οι παραδοσιακές πολιτικές και οι θεσμοί έχουν απαξιωθεί και τη θέση τους έχουν καταλάβει δημοκόποι, λαϊκιστές πολιτικοί, λαϊκίστικες πολιτικές, που ηχούν εύηχα, δεν δίνουν όμως λύσεις αλλά αντίθετα οδηγούν σε προβλήματα και θεσμοί οι οποίοι αδυνατούν να υπηρετήσουν τον σκοπό ύπαρξής τους και το δημόσιο συμφέρον.
Ο ορισμός του δημοσίου συμφέροντος
Το δημόσιο συμφέρον αποτελεί μια αόριστη, ευέλικτη και δυναμική νομική έννοια, με βάση την οποία νομιμοποιείται και οροθετείται η δράση της δημόσιας εξουσίας. Ειδικότερα, το δημόσιο συμφέρον, προσδιορίζει τον σκοπό και την αιτιολογία των πράξεων των οργάνων των δημοσίων νομικών προσώπων και νομιμοποιεί την επέμβαση στο πεδίο όλων των συνταγματικών δικαιωμάτων. Το δημόσιο συμφέρον συνδέεται αναπόσπαστα με βασικές παραμέτρους του δημόσιου δικαίου, όπως είναι η δημόσια υπηρεσία, η δημόσια εξουσία και τα όρια που συναντά η τελευταία όταν επεμβαίνει στο πεδίο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Μπορεί να νοηθεί και ως το καλώς νοούμενο συμφέρον της κοινωνίας ή μιας ομάδας το οποίο όμως δεν στερεί το καλώς νοούμενο συμφέρον μιας άλλης ομάδας ή δεν φέρνει μια άλλη ομάδα σε χειρότερη θέση.
Διακυβέρνηση και δημόσια διοίκηση
Με αυτή την έννοια το δημόσιο συμφέρον συνδέεται αναπόσπαστα με τη διακυβέρνηση μιας χώρας ή ομάδας χωρών στην περίπτωση υπερεθνικών Οργανισμών όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διακυβέρνηση ορίζεται ως οι κανόνες του πολιτικού συστήματος για την επίλυση συγκρούσεων μεταξύ παραγόντων και την υιοθέτηση αποφάσεων. Έχει επίσης χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει την ορθή λειτουργία των θεσμών και την αποδοχή τους από τους πολίτες. Έχει χρησιμοποιηθεί, επίσης, για να επικαλεστεί την αποτελεσματικότητα τής Κυβέρνησης και την επίτευξη συναίνεσης με δημοκρατικά μέσα. Οι βασικές αρχές της χρηστής διακυβέρνησης αφορούν στη νομιμότητα, στη δικαιοσύνη, στη λογοδοσία, στη υπευθυνότητα, τη γνωστοποίηση στη διαφάνεια και στη συμμετοχή.
Με τον όρο διακυβέρνηση εννοούνται όλες οι διαδικασίες αλληλεπίδρασης μέσω των νόμων, των κοινωνικών προτύπων ή της δύναμης που ασκούν οι τρεις εξουσίες ( εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική) μιας οργανωμένης κοινωνίας σε έναν κοινωνικό σχηματισμό (οικογένεια, φυλή ή οποιανδήποτε πολιτική οντότητα, όπως κράτος). Ως επί το πλείστον, ασκείται από την Κυβέρνηση ενός κράτους. Η λήψη αποφάσεων μεταξύ των παραγόντων που εμπλέκονται σε ένα συλλογικό πρόβλημα οδηγεί στη δημιουργία, ενίσχυση ή αναπαραγωγή κοινωνικών κανόνων και θεσμών. Με απλά λόγια, θα μπορούσε να οριστεί ως οι πολιτικές διαδικασίες που υφίστανται μεταξύ των επίσημων θεσμών.
Η ποιότητα της δημόσιας διοίκησης και διακυβέρνησης μιας χώρας αποτελεί βασικό παράγοντα για τις οικονομικές επιδόσεις της και την ευημερία των πολιτών της. Μια αποδοτική δημόσια διοίκηση εξυπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών και των επιχειρήσεων. Είναι επίσης σημαντικό οι δημόσιες αρχές να είναι σε θέση να προσαρμόζονται στις μεταβαλλόμενες περιστάσεις.
Ο ρόλος της Δημόσιας Υπηρεσίας
Ακόμη είναι σημαντικό το κράτος να λειτουργεί αποτελεσματικά και αποδοτικά στην απουσία Κυβέρνησης. Για να γίνει αυτό κατορθωτό θα πρέπει να υπάρχει ισχυρή Δημόσια Υπηρεσία με σταθερή και νομικά κατοχυρωμένη ηγεσία η οποία να μπορεί να λειτουργεί αυτόνομα, να συμβουλεύει, να καθοδηγεί και να αντιστέκεται εκεί που χρειάζεται στην Κυβέρνηση και τους πολιτικούς. Στις πλείστες χώρες της Ε.Ε. αλλά και στην Κύπρο υπάρχει η ισχυρή και αυτοδύναμη Δημόσια Υπηρεσία .
Στην Κύπρο οι Γενικοί Διευθυντές των Υπουργείων είναι φύσει και θέσει Μόνιμοι Υφυπουργοί ( Permanent Undersecretaries) οι οποίοι διασφαλίζουν τη συνέχεια του κυβερνητικού έργου. Μεταφέρουν επίσης την αναγκαία γνώση, πείρα και συνέχεια του Οργανισμού.Οι Γενικοί Διευθυντές και τα άλλα διευθυντικά στελέχη έχουν ευθύνη να υλοποιήσουν το κυβερνητικό έργο να κάνουν τα πράγματα σωστά και να συνεισφέρουν στην αποδοτικότητα (Do Things Right) όπως έλεγε ο Peter Drucker. Σε αντίθεση τα μέλη της κυβέρνησης έχουν ως ρόλο την αλλαγή και την αποτελεσματικότητα, να κάνουν τα σωστά πράγματα ( Do the Right Things) με αναφορά και πάλι στον Peter Drucker. Η ευθύνη τους είναι να φέρουν την αλλαγή που θα ενισχύσει την αποτελεσματικότητα η οποία μπορεί να φέρει ουσιαστική και μεγαλύτερη αλλαγή και βελτίωση από την αποδοτικότητα.
Αντίθετα στην Ελλάδα στην περίπτωση ανασχηματισμού όλη η ηγετική πυραμίδα ενός υπουργείου αλλάζει. Κάθε νέος υπουργός / αναπληρωτής ή υφυπουργός μεταφέρει μαζί του μέχρι 80 συνεργάτες οι οποίοι προέρχονται από το δημόσιο τομέα (μετακλητοί) ή από τον ιδιωτικό. Οι Γενικοί Γραμματείς οι αντίστοιχοι των Γενικών Διευθυντών επίσης διορίζονται από τον Πρωθυπουργό με πολιτικό διορισμό. Οι Γενικοί Γραμματείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης διορίζονται από τον Δήμαρχο και λειτουργούν για όσο καιρό χαίρουν της εμπιστοσύνης του.
Ως εκ τούτου η λειτουργία των υπουργείων επαφίεται στην επάρκεια των πολιτικά διορισμένων οι οποίοι χρειάζονται χρόνο να αντιληφθούν που ευρίσκονται και να αρχίσουν να παράγουν έργο. Σε περίπτωση αδράνειας της ηγετικής ομάδας γιατί εκτός των άλλων έχει και μια κομματική πελατεία να εξυπηρετήσει ή και δεν έχει σχέση με το αντικείμενο επέρχεται μια γενικευμένη αδράνεια και ραστώνη. Φυσικά με τους συχνούς ανασχηματισμούς ένας μεγάλος αριθμός μετακινείται και το έργο αρχίζει από την αρχή.
«Το δικό τους αμοιβαίο καλό»
Το κράτος πρέπει να λειτουργεί ανεξάρτητα αν υπάρχει κυβέρνηση ή όχι. Για αυτό θα πρέπει η Δημόσια Υπηρεσία και η Τοπική Αυτοδιοίκηση να είναι σωστά στελεχωμένες, διαρθρωμένες, με σαφείς όρους εντολής και μακριά από πολιτικές και κομματικές επιρροές. Όταν οι υποψήφιοι ή και οι δημόσιοι υπάλληλοι προστρέχουν σε κόμματα και πολιτικούς για διορισμό και προαγωγή δημιουργούνται οι συνθήκες για μη πρόσληψη ή και προαγωγή των αρίστων, διαφθοράς, ρουσφετιού και διαπλοκής. Δυστυχώς η κοινωνία μας πάσχει από αυτά τα φαινόμενα όπου πολιτικοί και μεγάλα συμφέροντα διαπλέκονται με τη Δημόσια Υπηρεσία επί αμοιβαίω καλό. Το δικό τους.
Τα παραδείγματα είναι πολλά και δεν θα γίνει εδώ αναφορά σε συγκεκριμένα. Φαίνεται όμως ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση όντας πιο κοντά στους πολίτες είναι ακόμη πιο επιρρεπής σε τοπικά συμφέροντα και επηρεασμό. Γι’ αυτό εμφανίζονται ξενοδοχεία με περισσότερους ορόφους, μοναστήρια, επιχειρηματικές δραστηριότητες και μονάδες παραγωγής ΑΠΕ σε περιοχές Νatura. Ακόμη φτιάχνονται αποχετευτικά με δωροδοκία από όλους τους μεγάλους κατασκευαστές χωρίς αυτοί να καταλήξουν σε δίκη ή και να αποκλεισθούν από άλλα έργα του Δημοσίου.
Το «επιτελικό κράτος»
Μια άλλη παθογένεια που παρουσιάστηκε πιο πρόσφατα στη Γαλλία, μετά στην Ελλάδα και τώρα στην Κύπρο είναι η έννοια του επιτελικού κράτους. Το επιτελικό κράτος βασίζεται στην ιδέα ότι πρέπει να υπάρχει ένα ισχυρό κέντρο εξουσίας με δυνατότητα ελέγχου και συντονισμού του κυβερνητικού έργου. Θεωρήθηκε ως ο καλύτερος τρόπος άσκησης της εξουσίας από μιας νεότερης γενιάς πολιτικών με λιγότερη εμπειρία, μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και λιγότερη εμπιστοσύνη στους θεσμούς και στους ανθρώπους. Θεωρούν ότι αυτοί και μόνο αυτοί και ένας μικρός αριθμός συνεργατών μπορούν να κυβερνήσουν άξια τη χώρα. Επίσης θεωρούν ότι οι υπόλοιποι είναι ανίκανοι, βλάκες και τεμπέληδες. Στην Κύπρο και στη Γαλλία το κέντρο εξουσίας και η άσκηση της διοίκησης είναι η Προεδρία της Δημοκρατίας και στην Ελλάδα η Προεδρία της Κυβέρνησης και ο Πρωθυπουργός.
Αυτή η συγκέντρωση εξουσιών λειτουργεί αντίθετα από τη βέλτιστη πρακτική της αποκέντρωσης, της ενδυνάμωσης (empowerment) και της ανάθεσης (delegation) με αποτέλεσμα να αφαιρείται από τα αρμόδια υπουργεία και τους υπουργούς η εξουσία και η ευθύνη να υλοποιήσουν το κυβερνητικό έργο. Επίσης δημιουργεί αυξημένο φόρτο εργασίας στην κορυφή και χαμηλότερους ρυθμούς λειτουργίας και αποδοτικότητας.
Στην περίπτωση της Ελλάδας πρόκειται για μια νομοθετική μετωνυμία, για ένα σχήμα λόγου που μέσω του όρου «επιτελικό κράτος» αποδίδει την πρωθυπουργοκεντρική και συγκεντρωτική λειτουργία της Κυβέρνησης. Αυτό όμως αφορά απλώς τον τρόπο που ασκείται η πολιτική εξουσία, ουσιαστικά τις σχέσεις μεταξύ αρχηγού και βασικών στελεχών στο κυβερνητικό κόμμα, την απόλυτη υπαγωγή της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας στον αρχηγό της και πρωθυπουργό.
Η επιδίωξη θα πρέπει να είναι μέσα στις δοσμένες συνθήκες για κάθε χώρα να υπάρχει ένα σύγχρονο, λειτουργικό και αποτελεσματικό κράτος που προσφέρει εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια. Ένα δημοκρατικό κράτος δικαίου, μια υψηλού επιπέδου φιλελεύθερη κοινοβουλευτική δημοκρατία που σέβεται το Σύνταγμα, το διεθνές και ενωσιακό δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τις αρχές της νομιμότητας και της διαφάνειας. Ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό κοινωνικό κράτος που διασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και κοινωνική συνοχή. Ένα κράτος οικολογικά ευαίσθητο, δημοσιονομικά σταθερό και αναπτυξιακά στοχευμένο. Ένα κράτος τα βασικά θεσμικά συστήματα του οποίου λειτουργούν: η δικαιοσύνη, οι ανεξάρτητες Αρχές, η Δημόσια Διοίκηση και η Τοπική Αυτοδιοίκηση, το Εκπαιδευτικό Σύστημα, τα Συστήματα Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Ένα κράτος με ολοκληρωμένες, σύγχρονες, ασφαλείς και λειτουργικές υποδομές και δίκτυα. Ένα κράτος που μπορεί να διαμορφώνει τις αναγκαίες κοινωνικές, πολιτικές και εθνικές συναινέσεις και κυρίως να χαράζει και να εφαρμόζει την εθνική στρατηγική ιδίως στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας και άμυνας με θεσμικώς σαφή κέντρα και με απόλυτο σεβασμό στις σχετικές συνταγματικές προβλέψεις. Ένα κράτος που δεν είναι απλώς κράτος-μέλος της Ε.Ε. και άλλων Διεθνών Οργανισμών αλλά ενεργό υποκείμενο που συμμετέχει στις προκλήσεις της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και της αναδιάταξης των διεθνών και περιφερειακών συσχετισμών.
Κράτη ευθύνης χωρίς ημερομηνία λήξης
Ένα τέτοιο επιτελικό ή και όχι κράτος είναι ο έσχατος και αποτελεσματικός ασφαλιστής όλων των κινδύνων που διατρέχει η σύγχρονη κοινωνία της διακινδύνευσης. Ένα κράτος ευθύνης και αλληλεγγύης χωρίς διοικητική ή τεχνοκρατική αυταρέσκεια και πολύ περισσότερο χωρίς την επιπόλαιη πολιτική αίσθηση ότι η Ιστορία αρχίζει με την εκάστοτε κυβέρνηση και τελειώνει με τη λήξη της θητείας της.
Η εμπειρία μέχρι σήμερα δεν είναι θετική για την προσπάθεια δημιουργίας ενός αποδοτικού και αποτελεσματικού κράτους στην Κύπρο, Ελλάδα και Γαλλία . Οι τρεις πολιτικοί ηγέτες που ηγούνται της προσπάθεια και οι κυβερνήσεις τους βλέπουν τη δημοφιλία και την αποδοχή τους από την κοινωνία και τους πολίτες ακόμη και από τους ψηφοφόρους τους να εξανεμίζεται.
Παράλληλα υπάρχει μια ανησυχία και μια αβεβαιότητα μεταξύ των πολιτών και αύξηση της αποδοχής ακραίων και δημοκόπων κομμάτων και πολιτικών ιδίως της ακραίας φασιστικής δεξιάς. Αυτή η στροφή δεν είναι καλή για την Ε.Ε. στο σύνολο. Θα πρέπει πάσει θυσία να γλυτώσουμε από τη μοίρα των ΗΠΑ τον Κυκλώνα Trump και τους κλώνους στην Ευρώπη.
*Εργάτη Γνώσης
Διαβάστε επίσης: Κρούουν τον κώδωνα κινδύνου για τις εκποιήσεις πρώτης κατοικίας